شرح کردن شیخ راز آن درخت را با آن طالب | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر دوم ابیات 3659 تا 3680
نام حکایت : پیدا کردن آن درخت که هر که میوه آن خورد نمیرد
بخش : 2 از 6 ( شرح کردن شیخ راز آن درخت را با آن طالب )
مردی حکیم با زبان رمز و استعاره به دوستان خود می گوید : در هندوستان درختی هست که هر کس از میوۀ آن بخورد ، نه پیر شود و نه بمیرد . این مطلب به گوشِ پادشاهی می رسد و سخت شیفتۀ آن درخت می شود . از اینرو قاصدی می فرستد تا به هر صورتی که هست آن درخت را پیدا کند . قاصد ، سال ها در سرزمینِ هندوستان می گردد و جستجو می کند ولی اثری از آن درخت نمی یابد . حتی موردِ تمسخر و ریشخند بسیاری از مردم نیز قرار می گیرد . سرانجام از یافتن آن نومید می شود و …
متن کامل « حکایت پیدا کردن آن درخت که هر که میوه آن خورد نمیرد » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
در منازلی که ندیمِ پادشاه در آن از یافتن درختِ موردِ نظر نومید شده بود ، شیخی دانا و قطبی بزرگوار بود . [ آیس = نومید / ندیم = همنشین ]
ندیم پیشِ خود گفت : من نومیدانه نزدِ آن شیخ می روم و سپس از حضور باز می گردم و به راهِ خود ادامه می دهم .
تا دعای خیرِ او بدرقۀ راهِ من شود زیرا من از یافتن مطلوبِ خود نومیدم .
او با چشمی پُر اشک نزدِ آن شیخ رفت ، اشک مانند باران از چشمِ او می ریخت .
فرستادۀ شاه گفت : ای شیخ ، اینک وقتِ رَحم و شفقت است . من ناامیدم ، هنگام لطف و عنایت همین ساعت است .
شیخ گفت : بگو ببینم از چه چیزی ناامید شده ای ؟ مطلوبِ تو چیست ، به چه چیزی توجّه داری ؟ [ راهنمایان راستین و مرشدان صادق ، همچون طبیبی دلسوز ، ابتدا شخصِ طالب را موردِ سؤال و بررسی قرار می دهند و سپس نسخه ای مطابق با حالِ او تجویز می کنند . ]
فرستادۀ شاه گفت : شاه مرا برای جُستن یک درخت مأمور کرد .
به من گفت : آن درخت ، درختی کمیاب در نقاطِ مختلفِ جهان است و میوۀ آن ، به منزلۀ آبِ حیات است .
سالیانِ سال به دنبالِ آن بودم ، ولی هیچ اثری از آن نیافتم . تنها نتیجه ای که حاصل شد این بود که موردِ ریشخند و تمسخُرِ بی خبران قرار گرفتم . [ سَرخوش = مست ، شادمان ، در اینجا بی خبر و غافل ]
شیخ خندید و به او گفت : ای ساده دل ، این درختی که به دنبالِ آن هستی همانا درختِ علم است که در شخصِ دانا و عالِم نهفته است . [ مراد از «علم» در اینجا علمِ لدّنی و معرفت شهودی است ]
این درخت ، بسیار بلند بلند و زیبا و شگفت انگیز و پهناور است ، و آبِ حیاتی است که از دریای محیط سرچشمه گرفته است . [ بسیط = پهناور / دریای محیط = نام دریایی که به اعتقاد قدما ، گرداگردِ زمین را فرا گرفته است . ارسطو آن را دریای اکلیلی نام نهاده زیرا همان سان که اکلیل ( = تاج ) گرداگردِ سَر را فرا می گیرد . آن دریا نیز پیرامونِ زمین را فرا گرفته است ( تقویم البلدان ، ص 28 و 29 ]
تو چون معنی ظاهری درخت را موردِ توجه قرار داده ای از مقصودِ باطنی آن گمراه شده ای . سبب اینکه آن را نتوانستی پیدا کنی اینست که حقیقتِ آن را فرو نهاده ای . [ هشته یی = فرو نهاده ای ، ترک کرده ای ]
گاهی آن ذات را درخت می نامند ، گاه آفتاب می نامند و گاهی دریا و گاهی ابر . [ به شرح بیت 3335 دفتر اول در باره وجود منبسط رجوع کنید ]
آن ذات ، یکی است ، ولی صدها هزار جلوه از آن پدید می آید . کمترین جلوۀ آن عُمرِ جاودان یافتن است .
اگر چه ذاتِ حق ، یگانه است ولی تجلّیاتِ بسیار دارد . برای آن وجودِ یکتا ، نامهای بیشمار می سزد . [ عرفا و صوفیه ، ذاتِ حضرتِ حق را واحد به وحدتِ حقیقی می دانند و آن را از هر نوع تعیّن و ممازجتی مبرّا می شمرند . و این مقام را مقامِ لا اسمی و لا رسمی می گویند . هر گاه ذاتِ حق با صفتی از صفاتِ کمال وصف شود ، آن را اصطلاحاََ اسم گویند . مانند توصیف حق به وصفِ علم که اسم آن می شود علیم و … ذاتِ نامتعیّنِ حضرت حق ، قابلِ ادراک نیست ولی برای آنکه انسان ها بتوانند تا حدی نسبت بدان معرفت حاصل کنند . حضرت حق خود را از طریقِ تجلّیات بیشمار می شناساند . و هر یک از تجلیّاتِ او را اسم می نامند . عرفا و ضوفیه برای تفهیمِ اذهان تمثیل هایی آورده اند که معروف ترین آن ، دریا و موج و شکن آن است . دریا تمثیل از ذاتِ حق است و موج و شکن ، تمثیل از اسماء و صفات او . موج ، هر چند عینِ ذاتِ دریا نیست ولی جدای از آن هم نیست . بنابراین هر موج به منزلۀ اسم است و در یا به منزلۀ ذاتِ حق ، مولانا خود فرموده است :
ای بُرون از وهم و قال و قیلِ من / خاک بر فرقِ من و تمثیل من
( به توضیح وحدتِ وجود در شرح بیت 689 دفتر اوّل و بیت 2472 دفتر اوّل رجوع شود )
بنابراین مولانا ، اسماء الهی را بی حدّ و حصر می داند و اینکه در ادعیه و اذکار ، نام هایی برای حضرت حق ذکر شده ، همۀ نامهای او نیست بلکه امّهاتِ اسماء اوست ( شرح اسرار ، ص 181 ) و اسمایی است که انسان ها بدان رسیده اند . ]
برای مثال ، یک نفر در همان حالی که پدر توست نسبت به دیگری ( پدر خود ) فرزند به حساب می آید . ( مولانا به این مثال وحدتِ حقیقی حضرتِ حق و کثرت موجودان را بیان می فرماید ]
و نسبت به یکی مایۀ قهر و دشمنی است و نسبت به کس دیگر مایۀ مهربانی و لطف .
او یک نفر است ولی صدها هزار نام دارد . هر کس یکی از صفاتِ او را بداند از دیگری غافل می شود .
هر کس فقط نام را طلب کند ، هر چند که فردی اصیل و موردِ اعتماد باشد باز مانند تو کارش به ناامیدی و پریشانی می انجامد . [ زیرا نام های گوناگون ، افکار را پریشان می کند و نمی گذارد به کُنهِ صفات پی ببرد . ]
چرا تو فقط به نام این درخت متمسک می شوی که تلخکام و سیه روز شوی .
اسم را فرو گذار و به صفات نگاه کن تا اینکه صفات ، تو را به سوی ذات راهنمایی کند .
اختلاف و ستیزۀ میان مردم به سبب اختلاف ، در نام هاست . پس همینکه به معنی توجه کنند اختلاف ها از میان می رود و آشتی و آرامش برقرا می شود . [ حکایت بعدی ( منازعت چهار کس ) در شرح و بیان همین مطلب است . در بخش بعد بخوانید ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…
View Comments
گر سر هر موی من آید میان
شکرهای او نیاید درمیان
سلام
ضمن سپاس بیکران از این خدمت شاینده و قابل تحسین ، مزید بسی امتنان خواهد بود تا در انتهای هر قسمت ، عنوان قسمت قبلی و بعدی را جهت جلوگیری از جستجوی مجدد درج بفرمایید . با سپاس فراوان