شرح و تفسیر غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شرح و تفسیر غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی
شاعر : شمس الدین محمد حافظ شیرازی
کتاب : دیوان اشعار
قالب شعر : غزل
آدرس شعر : شرح و تفسیر غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی
1) صبا اگر گذری افتدت به کشور دوست / بیار نفخه ای از گیسوی معنبر دوست
۲) به جانِ او که به شکرانه جان برافشانم / اگر به سوی من آری پیامی از بَرِ دوست
۳) وگر چنانکه در آن حضرتت نباشد باز / برای دیده بیاور غباری از درِ دوست
4) من گدا و تمنای وصلِ او هیهات / مگر به خواب بینم خیالِ منظر دوست
۵) دلِ صنوبریم همچو بید لرزان است / ز حسرت قد و بالای چون صنوبر دوست
۶) اگر چه دوست به چیزی نمی خَرد ما را / به عالِمی نفروشیم مویی از سرِ دوست
7) چه باشد ار شوداز بندِ غم دلش آزاد / چو هست حافظِ مسکین غلام و چاکرِ دوست
شرح و تفسیر غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی
صبا اگر گذری افتدت به کشور دوست / بیار نفخه ای از گیسوی معنبر دوست
ای صبا اگر گذرت به مملکت دوست افتد ، یعنی اگر به آنجا رفتی از گیسوی معنبر دوست بوی خوش بیار . خطاب به صبا برای آن است که نشر نفحات با صبا است و تا صبا حرکت نکند بوی گیسوی جانان دماغ ها را معطر نمی کند . [ کشور = اقلیم و مملکت / گیسو = موی بلند است که از تارک سر دو قسمت می شود / معنبر = مأخوذ از عنبر ]
به جانِ او که به شکرانه جان برافشانم / اگر به سوی من آری پیامی از بَرِ دوست
قسم به جان دوست اگر از جانب دوست خبری برایم بیاوری به شکرانۀ آن یا برای شکرانۀ آن جان نثار می کنم . [ به شکرانه = برای شکرانه ]
وگر چنانکه در آن حضرتت نباشد باز / برای دیده بیاور غباری از درِ دوست
خطاب به صبا گوید : اگر چنانکه اجازه ورود به حضرت جانان نداشته باشی . از غبار درِ او توتیایی برای چشم بیاور . [ حضرتت = به معنای حول و نزدیک / بار = در اینجا به معنای اجازه / در سه بیت فوق ، خواجه با صبا مکالمه کرده ]
من گدا و تمنای وصلِ او هیهات / مگر به خواب بینم خیالِ منظر دوست
منِ گدا و آرزوی وصلت یار ، خیلی بعید است . زیرا هیچگونه مناسبتی بی ما وجود ندارد . مگر اینکه دیدن خیال روی او را در خواب تمنا کنم زیرا آن چه در رویا دیده شود خیال است و آن هم برای همه کس میسر نیست . [ تمنا = تقاضا / هیهات = خیلی بعید است ]
دلِ صنوبریم همچو بید لرزان است / ز حسرت قد و بالای چون صنوبر دوست
از حسرت قد و بالای چون صنوبر دوست ، قلب صنوبری من مثل درخت بید لرزان است . یعنی از حسرت قد و بالای موزون جون صنوبر دوست ، دلم چون بید می لرزد . [ صنوبر = درختی است از ردۀ کاج ها و قامت محبوب ها را بدان تشبیه مکنند / دل = در اینجا مراد قلب است / بید = درخت بید / لرزان = در حال لرزیدن ، صفت درخت بید است ]
اگر چه دوست به چیزی نمی خَرد ما را / به عالِمی نفروشیم مویی از سرِ دوست
اگر چه دوست برای ما ارزش و بهایی قائل نیست . اما یک تار موی دوست را به دنیایی نمی فروشیم . یعنی اگر چه دوست ما را به هیچ می فروشد اما ما یک تار موی او را به تمام دنیا نمی دهیم .
چه باشد ار شوداز بندِ غم دلش آزاد / چو هست حافظِ مسکین غلام و چاکرِ دوست
چه می شود اگر دلش از بندِ غم فارغ و آزاد گردد . چونکه حافظ مسکین غلام و چاکر تو است . یعنی چون از غلامان وابسته به تو است پس نباید دلش در بند غم باشد . زیرا تو عالی جنابی و غلامانت هم باید مثل تو باشند . حاصل این که غلامان تو باید در بی غمی از غلامان دیگران متمایز باشند .
دکلمه غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی
دکلمه غزل شماره 61 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح سودی بر حافظ – جلد اول – ترجمۀ عصمت ستارزاده – انتشارات نگاه
