غزل شماره 169 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

تو را که هر چه مراد است می رود از پیش / ز بی مرادی امثال ما چه غم دارد ؟

تو که به همه آرزوهایت نایل می شوی ، از ناکامی های ما چه اندوهی خواهی داشت . [ بی مرادی = ناکامی / از پیش رفتن = کنایه از عملی شدن و انجام یافتن کار ]

تو پادشاهی ، گر چشم پاسبان همه شب / به خواب در نرود ، پادشاه چه غم دارد ؟

تو همانند پادشاه هستی ، اگر در تمام طول شب چشم پاسبان در مراقبت از پادشاه بر هم نیاید ، او چه غمی به دل راه می دهد . [ همه شب = سراسر شب ، هر شب ]

خطاست اینکه دل دوستان بیازاری / ولیک قاتل عمد از خطا چه غم دارد ؟

اینکه دل دوستان را آزرده سازی ، کاری نارواست . امّا آن که به عمد کسی را می کُشد ، چه غمی از خطا بودن کار خود دارد . [ عمد = از روی قصد و نیّت ]

امیر خوبان ، آخر گدای خیل توایم / جواب ده ، که امیر از گدا چه غم دارد ؟

ای پادشاه زیبارویان ، آخر ما گدای کوی تو هستیم . به نیاز ما پاسخی ده ، امّا امیر چه غمی از فقیر به دل راه می دهد . [ خوبان = جمع خوب به معنی زیبارویان / خیل = لشکر و سپاه ، طایفه و گروه ]

بَکی الغُدولُ عَلی ما جَری لِاَجفانی / رفیق غافل از این ماجرا چه غم دارد ؟

ملامتگر بر آنچه از دیدگانم جاری است ، گریست . ملی دوست که غافل از این اشک است ، چه غصّه ای خاهد داشت ؟ [ ترجمه مصراع اوّل = ملامتگر بر آنچه که از چشمان ما جاری شد ، گریست ، یعنی آن قدر اشکم فراوان بود که دلش به حال من سوخت . ]

هزار دشمن اگر در قفاست عارف را / چو روی خوب تو دید ، از قفا چه غم دارد ؟

چنانچه هزار دشمن ، عارف را تعقیب کنند ، وقتی روی زیبای تو را ببینند ، دیگر از دشمنان پشت سر خویش و نیز از سیلی آنها چه غمی خواهد داشت ؟ [ قفا = پشت سر / عارف = دانا و شناسنده ]

قضا به تلخی و شیرینی ای پسر ، رفته ست / تو گر تُرُش بنِشینی ، قضا چه غم دارد ؟

ای پسر ، تقدیر از لحاظ تلخی و شیرینی از پیش تعیین شده است . اگر تو از این حالت گِله و شکایتی داشته باشی ، قضا چه غصّه ای دارد ؟ [ قضا رفتن = کنایه از مقدّر و نوشته شدن سرنوشت / تلخ و شیرین = کنایه از بد و خوب / ترش نشستن = کنایه از غمگین و افسرده نشستن ]

بلای عشق عظیم است لاابالی را / چو دل به مرگ نهاد ، از بلا چه غم دارد ؟

گرفتاری و بلای عشق بزرگ است ، امّا وقتی عاشق آمادۀ هلاک در این راه شد ، دیگر چه غمی دارد ؟ [ لاابالی = باک ندارم و نمی ترسم ، در فارسی بیشتر به معنی بی باکی و بی مبالات استعمال شود (لغت نامه) ]

جفا و هر چه توانی بکن ، که سعدی را / که تَرک خویش گرفت ، از جفا چه غم دارد ؟

ستم و هر کار دیگری که می توانی روا دار ، سعدی که از خود گذشته است و به خود نمی اندیشد ، از ستم تو چه غمی دارد ؟ [ ترک خویش گفتن = کنایه از خود را فراموش کردن و ندیدن ]

شرح و تفسیر غزل 168                     شرح و تفسیر غزل 170