مریدی که شیخ از حرص و ضمیر او واقف شد | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر پنجم ابیات 2841 تا 2854
نام حکایت : حکایت شیخ محمد سررزی غزنوی که هفت سال روزه داشت
بخش : 11 از 19 ( مریدی که شیخ از حرص و ضمیر او واقف شد )
در شهر غزنین شیخ زاهدی مقیم بود با نام محمّد و لقب سَررَزی . وی هفت سال متوالی روزه داشت و هر روز با برگ های درخت رز افطار می کرد . او در این دورانِ پُر ریاضت ، عجایب شگرفی از حضرت حق دید . ولی بدین امر قانع نبود و دوست داشت که جمالِ الهی را شهود کند . او در اثنای ریاضاتِ خود از بقای مادّی خویش ملول و دل سیر شد . پس بر ستیغِ کوهی رفت و گفت : خداوندا ، یا جمالِ بی مثالت را بر من بنما . یا خود را از بالای این کوه به زمین خواهم افکند . از حضرت حق بدو الهام شد که هنوز هنگامِ دیدارِ من نرسیده است . و اگر خود را به زمین افکنی نخواهی مُرد . شیخ از فرطِ عشق و …
متن کامل ” حکایت شیخ محمد سررزی غزنوی که هفت سال روزه داشت “ را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
یکی از مشایخ با مریدِ خود به سوی شهری می رفت که نان کم یافت می شد . مُرید چون در توکّل سست ایمان بود از گرسنگیِ مُحتمل خاطرش پریشان شد . شیخ که ضمیرِ او را خوانده بود بدو گفت : چرا اینقدر پریشانی ؟ غم مدار که گرسنه نخواهی ماند . زیرا تو لایق این موهبتِ عُظمی نیستی .
مأخذ این حکایت ، حکایتی است در تذکرة اولیاء ، ج 2 ، ص 18 بدینگونه : نقل است یکی پیشِ جُنید شکایت کرد از گرسنگی و برهنگی . جنید گفت : برو ایمن باش که خداوند گرسنگی و برهمنگی به کسی ندهد که تشنیع زند و جهان را پُر از شکایت کند . به صدیقان و دوستان خود دهد تو شکایت مکن ( مأخذ قصص و تمثیلات مثنوی ، ص 180 ) .
مراد از این گرسنگی ، گرسنگی عارفانه است که به میل عارف انتخاب می شود . نه آن گرسنگی که از مناسبات ظالمانۀ اجتماعی و عدم توزیع عادلانۀ ثروت در جامعه به ظهور می رسد . قهراََ این گرسنگی ، سیاه و وقیح است و راه خدا را بر خلق می بندد . و مصلحان و مربّیانِ اُمم همیشه با این نوع گرسنگی در مبارزه بوده اند .
یکی از مشایخ با مریدی از مریدان خود شتابان به سوی شهری می رفت که نان در آن شهر کمیاب بود .
لحظه به لحظه در خیالِ آن مرید ، بیم از گرسنگی و قحطی پیدا می شد . و این بدان سبب بود که وی از رزّاق بودن حضرت حق غافل بود .
آن شیخ که از رازِ درون مرید با خبر بود . بدو گفت : چقدر در پریشانی و اضطرابی ؟ [ زَحیر = ناله و زاری ، در اینجا یعنی پریشانی و اضطراب ]
بدان سبب از غمِ نان در تب و تابی که چشم صبر و توکّل را فروبسته ای . [ صبر = شرح بیت 1602 دفتر اوّل / توکّل = شرح بیت 468 دفتر اوّل ]
تو از آن نوع انسان های ارجمندی نیستی که تو را بدون گردو و کشمش بگذارند . یعنی بیهوده وحشت مکن چون تو در سلک آن عارفانی نیستی که با گرسنگی قرین و همراه باشی .
گرسنگی ، طعامِ روحِ یاران خاص خداست . گرسنگی کی ممکن است که در اختیار گدایی کودن همچون تو قرار گیرد . [ قهراََ این گرسنگی با گرسنگی ناشی از ستم اجتماعی و توزیع ناعادلانه ثروت تفاوت دارد . این گرسنگی جنبۀ اختیاری و خودسازی دارد و آن گرسنگی جنبۀ تحمیلی و ویرانگرانه . امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید : در لیلة المعراج رسول خدا از حق تعالی سؤال کرد : « پروردگارا ، میراث گرسنگی چیست ؟ خداوند فرمود : حکمت و صیانت قلب و نزدیکی به من و … » ( سفینة البحار ، ج 1 ، ص 192 و 193 ) ]
آسوده خاطر باش که تو از آن دسته انسان هایی نیستی که در مطبخ دنیا بی نان بمانی .
برای شکمبارگان عوام ، پیوسته کاسه پشتِ کاسه و نان پشتِ نان می رسد .
وقتی که آن شکمباره بمیرد نان پیشاپیشِ او می رود و می گوید : ای کسی که از بیمِ بینوایی . گرسنگی خود را کُشتی .
تو رفتی و نان ماند . بلند شو نان را بگیر ای کسی که از پریشانی و اضطراب خود را هلاک کردی . [ منظور بیت : وقتی که یکی از شکمبارگان حریص می میرد . صورت مثالی نان پیشاپیش تابوت او می رود و او را به خاطر حرصِ مُفرط مورد نکوهش و استهزاء قرار می دهد . و به او می گوید : این همه برای من حرص زدی . از حرص مُردی ولی من باقی هستم . پس ای دنیا پرستان اینقدر برای جمع ثروت و مال و مکنت حرص نزنید و حقوق ضعیفان را تاتار وار به یغما نبرید و سفرۀ آنان را خالی نکنید . ]
بهوش باش ، به خدا توکّل کن و اینقدر دست و پایت را ملرزان . زیرا رزقِ مقدّرِ تو عاشق تر از تو به تو است .
رزق ، عاشقِ توست و خود را آهسته آهسته به تو نزدیک می کند . زیرا ای یاوه گو از بی صبری تو خبر دارد . [ مول مول = درنگ از پی درنگ ، در اینجا یعنی آهسته آهسته ]
اگر تو صبر داشته باشی . روزی نزدِ تو می آید و مانندِ عاشقان خود را به تو می رساند .
این تب لرز از ترس گرسنگی برای چیست ؟ سالکان در مرتبۀ توکّل می توانند همیشه سیر زندگی کنند . [ تب لرز = اطبای قدیم آنرا جزو تب های بلغمی و صفراوی به شمار می آوردند و آن را ناشی از عفونت خون می دانستند . در این نوع تب ، بیمار احساس سرمای سخت می کند و تنش به شدّت می لرزد . نام امروزی آن مالاریا است . مولانا می گوید اگر کسی توکّل داشته باشد همیشه از آرامش روحی و استغنای درونی برخوردار است . ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…