گفتن زن که او در بند جهاز نیست و مراد او صلاح است | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر چهارم ابیات 198 تا 214
نام حکایت : حکایت آن صوفی که زن خود را با مرد بیگانه ای بگرفت
بخش : 3 از 12 ( گفتن زن که او در بند جهاز نیست و مراد او صلاح است )
روزی صوفی ای که به زنِ خود ظنین شده بود سرزده و ناگهانی از مغازه به خانه آمد و متوجه شد که همسرش با مردی کفشدوز در اتاقی دربسته خلوت کرده است . همینکه زن متوجه آمدنِ شویش شد فوراََ چادری سر آن فاسقِ از خدا بی خبر افکند و او را به شکل زنان درآورد . و دوان دوان رفت و درِ خانه را باز کرد . صوفی با آنکه متوجه قضیه شده بود خود را به نادانی زد و چون آن مردکِ بَدکار را در هیأتِ زنانه دید به روی خود نیاورد بلکه با ظاهری تعجب آمیز رو به زن کرد و گفت : این خانم کیست ؟ زن گفت : این بانویی است بس محترم و …
متن کامل ” حکایت آن صوفی که زن خود را با مرد بیگانه ای بگرفت ” را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
همسر صوفی به او گفت : من هم همین عذر را برای این خانم آوردم امّا او گفت : من به دنبال مال و ثروت نیستم یعنی برایم مهم نیست که شما ثروتمند نیستید . [ اسباب جُو = جوینده مال و ثروت ]
زیرا ما از مال و ثروت و زر و سیم واقعاََ بیزار و سیریم . و ما همچو عامۀ مردم برای بدست آوردن مال و اندوختن آن ، حرص نمی زنیم . [ تُخمه = یا تُخَمه به معنی هضم نشدن غذا در معده توأم با اسهال و استفراغ ]
منظور ما عفّت و پاکدامنی و نیکی است . زیرا همین اوصافِ پسندیده است که در دنیا و آخرت سبب نجاتِ آدمی می شود . [ هر چند این سخنان از قولِ آن زنِ بَدکار آمده . امّا حق نیز همین است یعنی هر کس بخواهد در این دنیا و آن دنیا رستگار و نیک بخت باشد باید قدم در راهِ پاکی و وارستگیِ اخلاقی بگذارد . ]
دوباره آن صوفی عامداَََ مسئله فقر و نداری را پیش کشید و سخنانش را تکرار کرد تا مسئله ای پوشیده نمانَد تا شاید زن را متوجّه قبح و بَدکاری خود کند . امّا چون کلامش جنبۀ ایهام داشت ، زن متوجّه مقصود او نشد . در واقع منظور صوفی از فقر و نداری ، فقر کمالاتِ اخلاقی مانندِ عفّت و وارستگی بود نه فقر مالی . لیکن آن زن کلام او را حمل بر ظاهر می کرد و تعریض و کنایۀ او را متوجّه نمی شد . یعنی صوفی به او می گفت تو که مدعی فضایل و کمالاتِ اخلاقی هستی ، باطناََ فاقدِ آنی . پس بهتر است که دعاوی بی اساس را رها کنی . ]
زن گفت : من هم تا به حال چند بار بطور صریح و روشن به این خانم گفته ام که ما اصلاََ مال و ثروتی نداریم . [ جِهاز = ساز و برگ و اسباب و لوازم خانه ، رخت عروس ]
امّا این خانم با اعتقادی محکم تر از کوه می گوید که از فقر و نداری ، هیچ ترس و گلایه ای ندارد . [ شِکُوه = شکایت و گله ، بیم و هراس ]
این خانم می گوید : مقصودِ من پاکدامنی است و تنها چیزی که از شما انتظار دارم ، راستی و همّتِ عالی است . [ همّت = شرح بیت 2 دفتر چهارم ]
صوفی با تعریض و کنایه به زنش گفت : این خانم ( همان مردِ فاسقی که زیر چادر مخفی شده بود ) وسایل و اموالِ ما را دیده است و نیز هر چه در ظاهر و باطن داریم می بیند . خلاصه اینکه هیچ چیزِ ما بر او پوشیده نیست . [ در این بیت هر چند ظاهراََ فاعل «دید» و «می بیند» آن مردکِ نابکار است امّا مقصودِ اصلی اینست که خداوند به ظاهر و باطنِ آدمیان واقف است . پس ای ریاکاری که شرع را سپرِ نَفسانیِ خود کرده و پشتِ آن مخفی شده ای . دست از دَغا و ریا بدار که حضرتِ حق به خَفیّاتِ امور ، علیم است .
زیرا خانۀ تنگِ ما فقط جای یک نفر است یعنی خانۀ ما بیش از یک نفر گنجایش ندارد . بطوریکه حتّی جایی برای پنهان کردنِ یک سوزن هم نیست .
علاوه بر اینها او در مقامِ نصیحت پذیری پوشش و پاکی و نیکی را از ما بهتر می شناسد . ( سِتر = پوشش ، پرده / سَتر = پوشاندن / اِنتصاح = نصیحت پذیرفتن ) [ در اینجا و بیت بعدی نیز هر چند که ظاهراََ مرجعِ ضمیر «او» آن مردکِ فاسق است امّا در اصل می خواهد بگوید که حضرت حق به همۀ نهانی های ما آگاه است . پس نباید بیهوده از تقوی و پروا دم زد . ]
او از ما بهتر خبر دارد که حقیقت و کیفیّتِ عفّت و پاکدامنی چیست و نیز از ما بهتر می داند که ظاهر و باطن و سَر و تَه پاکدامنی چیست و کدام است . [ حال که خداوند از همۀ امورِ آشکار و نهان واقف است چه فایده ای دارد که منم منم بگوییم و خود را پیشِ این و آن مقدّس و متشرّع جا بزنیم . ]
اگر چه ظاهراََ دختر ما جهیزیه و خدمه ای ندارد یعنی فاقدِ مال و منال و جهیزیه است و این نیاز به گفتن ندارد چون همه از این موضوع خبر دارند و یقیناََ او ( مردِ فاسقی که زیر چادر مخفی شده بود ) از نیکی و پاکی و وارستگی دخترمان آگاه است .
شرط این نیست که پدر ، پاکدامنی دخترش را تعریف و توصیف کند . زیرا هر پدری از دختر خود تعریف و تمجید می کند در حالی که این موضوع بر او ( آن مردکِ فاسق ) مانندِ روز ، روشن است .
مولانا در اینجا از زبان آن معشوقی که عاشق خود را در باغ دید می گوید : این حکایت را بدان خاطر گفتم که هر گاه خطا و لغزشت آشکار شد دیگر لاف نزنی .
ای کسی که فراوان ادّعا می کنی ، حقیقتِ سعی و اعتقاد تو این است . ( مُستزاد = افزون شده ، زیاد شده ) [ خلاصه اینکه ای مدّعی گستاخ ، تو که دعوی تقوی و وارستگی داری بدان که همه سعی و تلاشِ و اعمال و کردار و اندیشه ات مانندِ آن زنِ بَدکار است . با اینکه از نظرِ حضرتِ حق و عارفانِ روشن بین ، رسوایی . ]
این بیت نیز از زبانِ آن معشوق در باغ خطاب به عاشقِ بی ادبِ خود است . ای مدّعی عاشقی ، تو نیز مانندِ زنِ صوفی ، اهلِ خیانت هستی و دامِ فریبِ خود را در زمین ناراستی و نادرستی گسترده ای .
تو در نزدِ هر آدمِ نااهلی ، دم از تقوی و صلاح می زنی و از آن اراذلِ اوباش خجالت می کشی . در حالی که از حضرت حق شرم نمی داری . [ ناشسته رُو = ناپاک ، آنکه چهرۀ دلش آلوده است . ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…
View Comments
سلام .
شرح ابیات باز نمیشه .
سایت بدون فیلتر شکن هم باز نمیشه