نیت کردن درویش که این زر بدهم بدان هیزم کش | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر چهارم ابیات 689 تا 717
نام حکایت : حکایت دیدن درویش جماعت مشایخ را در خواب و درخواست روزی
بخش : 2 از 11 ( نیت کردن درویش که این زر بدهم بدان هیزم کش )
یکی از صاحبدلان می گوید در عالم رویا گروهی از مشایخ را دیدم و از ایشان رزقِ حلال خواستم . آنان مرا به سوی جنگلی در نواحی کوهستانی هدایت کردند و من در آن ناحیه از میوه های شیرین ارتزاق می کردم . بر اثرِ خوردن آن میوه ها چشمه های حکمت و معرفت در قلبم جوشیدن گرفت و هر گاه آن معارف بر زبانم جاری می شد افهام و عقول از شنیدن آن معارفِ بدیع و بِکر واله و حیران می شدند . در این حالت بود که دیدم این کرامتِ الهی در میان خلق الله فاش شد و از افشای آن بیمِ فتنه می رفت . از اینرو از خداوند درخواست کردم که این کرامت را از من بگیرد و در عوض ذوقِ روحانی مرا افزون کند . و …
متن کامل ” حکایت دیدن درویش جماعت مشایخ را در خواب و درخواست روزی ” را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
درویشی پُشتۀ هیزمی بر دوش داشت و خسته و کوفته از جنگل سر رسید .
پیشِ خود گفتم که من از کسبِ روزی آسوده ام و از این پس برای تحصیلِ روزی هیچ غمی ندارم .
زیرا با همّتِ والای عارفان خِضرصفت میوه های ناگوار برایم شیرین و خوشمزه شده است . و برای جسمم یعنی برای وجودم روزیِ خاصی حاصل شده است . [ مَکروه = ناپسند ، نامطلوب ]
حالا که من از قید و بندِ خوردن و شکم آسوده شده ام . بهتر است این چند سکّه را به این مردِ هیزم کِش بدهم .
این چند سکّه را به این زحمت کِش می دهم تا دو سه روزی با آن سکه غذایی فراهم کند و بدنش از این غذا نیرو بگیرد .
امّا آن هیزم کِش ، نیّتِ قلبی مرا خواند . زیرا گوشِ باطنی او از شمعِ الهی منوّر شده بود .
پیشِ آن هیزم کِش رازِ هر اندیشه و نیّتی روشن بود . درست مانندِ چراغی که درونِ محفظۀ شیشه ای قرار دارد . یعنی باطن و مکنوناتِ قلبی افراد را آشکارا می دید .
هیچ چیز از او پوشیده و باطنِ هیچکس از وی پنهان نبود و او بر نهانی هایِ دل ها آگاه و مسلّط بود .
آن مردِ عجیب پیشِ خود در جوابِ این اندیشه ام آهسته زمزمه ای کرد . [ مُنگید = آهسته و زیرِ لب حرف زد ]
آن پیر روشن بین چنین زمزمه کرد : آیا تو نسبت به شاهان طریقت اینگونه می اندیشی ؟ اگر آنان به تو روزی ندهند چگونه به روزی خواهی رسید ؟ [ تَلقَی = ملاقات می کنی ، برخورد می کنی ]
البته من از آن حرف ها سر درنمی آوردم . امّا عِتابِ آن هیزم کِش ، دلم را سخت تحتِ تأثیر قرار می داد .
آن مردِ هیزم کِش با هیبتی همچون شیر به طرفِ من آمد و بارِ هیزم را روی زمین نهاد . [ تَنگ = بار ، لنگۀ بار ]
هنگامِ نهادن هیزم حالی داشت که از تأثیر و پرتوِ آن ، هفت بندِ تنم لرزید . یعنی سراسرِ وجودم به لرزه درآمد .
آن درویش گفت : پروردگارا ، اگر تو یاران و بندگانِ خاصّی داری که دعایشان مبارک و قدمشان فرخنده است . ( هَی اند = مخففِ هستند / فرّخ پَی = خوش قدم ، خجسته یار ) [ ادامه معنا در بیت بعد ]
به حقِ آن عزیزان از تو استدعا دارم که لطفِ تو بصورتِ کیمیاگر بر من تجلّی کند و هم اکنون این بارِ هیزم را به طلا مبدّل کند .
در همان لحظه مشاهده کردم که پشتۀ هیزم به طلا مبدّل شد . بطوریکه این طلا مانندِ آتش می درخشید .
من در آن لحظه بیهوش شدم و تا دیر زمانی این بیهوشی دوام یافت . و همینکه از بیهوشی به خود آمدم . ( ادامه معنا در بیت بعد ) [ وَلَه = شیدایی ، حیرت ، سرگشتگی ، در اینجا به معنی بیهوشی است ]
پس آن درویش گفت : خداوندا ، اگر این بندگانِ برگزیده و بزرگ تو بسیار غیرتمندند و از شهرت گریزان اند . ( ادامه معنا در بیت بعد ) [ بیت فوق اشاره دارد به اولیای مستور که توضیح آن در شرح بیت 932 دفتر دوم آمده است . ] [ کِبار = جمع کبیر به معنی بزرگ / غَیور = شرح بیت 1713 دفتر اوّل ]
بارِ دیگر این بوتۀ زرّین را بی هیچ تأمل و درنگی به حالتِ اوّلش درآور و آن را به پشتۀ هیزم مبدّل کن .
بیدرنگ آن شاخه های زرّین به هیزم مبدّل شد . بطوریکه عقل و اندیشه در فهمِ اسرارِ این کرامت دچارِ حیرت و سرگشتگی می شود . [ اَغصان = شاخه ها ]
سپس آن پشتۀ هیزم را از جلوی من برداشت و با شتاب و تندی به سویِ شهر حرکت کرد .
من خواستم که در پی آن شاهِ طریقت بروم و مشکلاتِ خود را از او سؤال کنم و جواب های او را بشنوم .
امّا هیبت و عظمت روحی او مرا مقهور کرد و گویی دست و پای مرا بست بطوری که نتوانستم قدمی به سوی او بردارم . زیرا عوام نمی توانند به باطنِ خواص راه پیدا کنند .
تازه اگر کسی بتواند به محضرِ آنان راه یابد باید به او بگویی که سر و جانت را در این راه بده زیرا نیل به افتخار حضور در برابر اولیاء نیز زاییدۀ لطف و جذبۀ آنان است .
پس هر گاه توفیقِ مصاحبتِ یارانِ راستین الهی را یافتی باید این توفیق را غنیمت بدانی .
مانندِ آن احمق نباش که هر گاه به بارگاهِ شاه تقرّب یابد . همان لحظه به آسانی از این مرتبه والا واپس می افتد و این مقام را از دست می دهد .
مثلاََ اگر به آن احمق از گوشتِ قربانی بیشتر بدهند ، پیشِ خود می گوید : نکند این رانِ گاو است ؟ ( قربانی = گوسفندی که در عیدِ قربان در راهِ خدا ذبح شود ، به معنی قربان شدن هم آمده است ) [ انقروی می گوید : این بیت تلمیحی است از یک حکایت با این مضمون : پادشاهی گوسفندی ذبح کرد و میان جمعی تقسیم کرد . ابلهی در آن میان بود ، گویا سهمِ بیشتری از گوشت را بدو دادند . آن ابله به جای تشکر گفت : حالا فهمیدم ، اینها گاو کشته اند و رانش را به من داده اند ! ]
ای افترا زننده ، یعنی ای کسی که می گویی این عطای فراوانِ شاه بدین سبب است که گاو کشته است . تو واقعاََ قدرِ این بخشش را نمی دانی و خیال می کنی که رانِ گاو است . امّا بدان که این گوشتِ فراوان ، رانِ گاو نیست بلکه از روی حماقت به نظرت می آید که رانِ گاو است . ( مُفتری = افترا زننده ]
این عطیه شاهانه ، بخششی بلاعوض و خالی از غَرَض است . این بخششی خالص است که از دریای رحمتِ آن شاهِ حقیقت جوشیده است . پس قدرِ این موهبت را بدان . [ قدرِ نفحاتِ ربّانی را بدانید و آن اوقات را مراقب باشید . رجوع شود به شرح ابیات 1951 تا 1953 دفتر اوّل ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…