یافتن عاشق ، معشوق را که جوینده یابنده بود | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر سوم ابیات 4780 تا 4810
نام حکایت : حکایت داد خواستن پشه از باد به حضرت سلیمان علیه السلام
بخش : 5 از 5 ( یافتن عاشق ، معشوق را که جوینده یابنده بود )
پشه ای از باغ و علفزاری برخاست و رهسپارِ بارگاهِ عدل سلیمان نبی شد و از دستِ باد شکایت کرد و گفت که باد حتّی لحظه ای نمی گذارد ما در باغ و بوستان آرام گیریم . آن نبی کریم به باد دستور داد که هر …
متن کامل « حکایت داد خواستن پشه از باد به حضرت سلیمان علیه السلام » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
آن جوان هفت سال در جستجوی معشوقِ خود بود و از شدّتِ خیالِ وصالِ به معشوق مانندِ خیال شده بود . [ از بس نحیف و لاغر شده بود گویی وزن و جسمی نداشت . مصراع دوم بر سبیلِ مبالغه در وصفِ حالِ نزار آن جوان است . چنانکه در بیت 69 دفتر اوّل آمده است :
می رسید از دور مانندِ هلال / نیست بود و هست ، بر شکلِ خیال
سایه حضرت حق همواره بر سرِ بنده است . عاقبت جوینده یابنده است . [ مصراع دوم اشاره است به ضرب المثلی که توضیح آن در شرح بیت 1412 دفتر اوّل آمده است . ]
پیامبر (ص) فرموده است : هر گاه دری را بزنی ، عاقبت از آن در سری بیرون می آید . و به مرادت می رسی . [ اشاره است به حدیث « مادام که در حالِ نمازی ، درِ شاهِ ( جهان هستی ) را می کوبی و هر کس درِ شاه را کوبد ، در به رویش گشوده شود ( احادیث مثنوی ، ص 105 )]
برای مثال ، هر گاه بر سرِ کوی کسی بنشینی . سرانجام روی کسی را خواهی دید .
مثال دیگر ، اگر هر روز از چاهی ، مقداری خاک برداری ، سرانجام به آبِ زلال خواهی رسید .
یک قاعدۀ بدیهی و مسلّم وجود دارد که همۀ مردم بدان باور دارند . هر چند که ممکن است تو بدان اعتقادی نداشته باشی . آن قاعده اینست : در زندگی ، هر چه بکاری ، عاقبت همان را درو خواهی کرد .
برای مثال ، ممکن است که سنگِ چخماق را بر آهن بکوبی و جرقه آتش از آن پدید نیاید . و اگر جرقه ای از آن پدید نیامد . بدان که این امر به نُدرت اتفاق می افتد . [ بنابراین ممکن است کسی برای مقصودی بکوشد و بدان دست نیازد ، این مسئله از نوادر است . و یا ممکن است کسی در بیراهه حرکت کند و به ورطۀ هلاکت نیفتد . این نیز کم اتفاق می افتد . امّا قاعده بر این است که هر کس چوب عمل و یا نانِ عملِ خود را می خورد . پس عاقل ، به قاعده عمل می کند و از نوادر و احتمالات درمی گذرد . ]
کسی که از اقبالِ معنوی و رستگاری بهره ای نبرده ، فکرش تنها به سراغِ امور نادر و احتمالاتِ بعید می رود و با خیالِ خام و اندیشۀ نارسا به خود اینگونه دلداری می دهد :
فلان کس ، زراعت کرد امّا محصولی بدست نیاورد و آن دیگری هم کوشید و صدفی را صید کرد و آن صدف توخالی بود و مرواریدی نداشت . [ پس من نیز نباید به راهِ صلاح و فلاح درآیم . زیرا معلوم نیست که ایمان و تقوی به حالِ من سودی داشته باشد . بلکه باید راهِ شهوات و لذّاتِ بهیمی طی کنم و تا می توانم فرصت را در این جهت از کف ندهم . از کجا معلوم که دچارِ بدبختی شوم . شاید من استثنائاََ گزندی نبینم . همۀ سیه روزان و نگونساران همینگونه به ورطۀ هلاک و بوار سقوط می کنند و از احوالِ اقرانِ خود عبرت نمی گیرند . ]
آن بدبختِ خام اندیش دوباره پیشِ خود می گوید : بلعمِ باعور و شیطانِ ملعون از عبادت و دینداری نفعی نبرده اند . [ مولانا در ردِّ خیالات بی اساس آن نادان می گوید : ]
آن نادان بداندیش به این فکر نمی کند که صدها هزار نفر از انبیاء و راهیانِ طریقِ حق بر اثرِ تقوی و ایمان به رستگاری و عاقبت بخیری رسیده اند . [ یعنی این نادان ، قاعده را می گذارد و به استثنا می چَسبد . عدد « صد هزاران ، برای بیان کثرت است نه عددی خاص ]
آن کج خیال به بلعم باعور و شیطان ملعون متمسّک می شود تا بدین وسیله بر تاریکی درونِ خود بیفزاید . یعنی با تکیه بر آنان راهِ ضلالت را با گستاخی تمام طی کند . شقاوت و سیه روزی باطنی ، جز این خیالاتِ بی اساس چه ره آوردی برای قلبِ او دارد ؟
باز مولانا در ردِّ تخیّلاتِ بی بنیادِ آن نادان چنین استدلال می کند : بسیارند کسانی که با شادی و نشاط به خوردن نان ( و غذا ) مشغول می شوند امّا ناگهان لقمه ای در گلویشان گیر می کند و باعثِ مرگشان می شود .
پس ای بدبخت تو نیز نباید از این به بعد نان بخوری ، چون ممکن است لقمه در گلویت گیر کند و باعثِ هلاکتت شود . [ اِدبارُو = نگون بخت ، بدبخت ]
صدها هزار تن از مردم نان می خورند و نیرومند می شوند و روح و روانِ خود را می پرورند و هیچ ضرری از نان خوردن نمی بینند .
اگر از سعادتِ عقل و تقوی محروم نیستی و فطرتاََ احمق بدنیا نیامده ای ، پس چرا فقط به اتفاقاتِ نادر متمسّک شده ای ؟
این جهان پُر از نورِ خورشید و ماه است ، امّا او سرش را درونِ چاهِ تاریک کرده است . [ همینطور این جهان از نورِ انبیاء و اولیاء منوّر شده ، امّا آن حرمان زده سر در چاهِ تاریکِ نفسانیات فرو برده است . ]
او می گوید : اگر این حرف درست است . پس روشنی کجاست ؟ چرا من نمی بینم ؟ ای فرمایه سر از چاه نفسانیّات بردار تا انوارِ معنوی را ببینی .
نورِ معنوی سراسر جهان را روشن کرده است . از شرق تا غرب از این نور پُر شده است امّا تا تو در چاهِ نفسانیّاتی بر تو نمی تابد .
چاهِ نفسانیّات را رها کُن و به کاخ ها و بوستان ها داخل شو . یعنی به مراتبِ عالیۀ کمالات واصل شو . در این خصوص کمتر عناد کن که عناد ، امری نامبارک است . [ به معنی درخت انگور ، تاک ، در اینجا به معنی باغ و بوستان است / اَلَّجُ شُوم = لجاجت ، ناخجسته است ]
بهوش باش و این بهانه را نیاور که فلانی در فلان سال زراعت کرد امّا ملخ ها آمدند و کشتزار او را خوردند و محصولش را تباه کردند .
حالا که در این قضیّه بیمِ ضرر می رود ، چرا من زراعت کنم و دانه بیافشانم و مالاََ محصولِ گندم را از دست بدهم .
هر کس که کِشت و کار و زراعت را رها نکرد ، به کوری چشمِ تو انبارش را از گندم پُر می کند .
چون آن جوانِ عاشق برای رسیدن به آرامشِ روحی خود در خانه ای را می زد . بالاخره توانست معشوقِ خود را بیابد و با او خلوت کند . بدین ترتیب : [ سَلوَت = تسکین یافتن ، تسلّی یافتن ]
شبی آن جوانِ عاشق از ترسِ داروغه به درونِ باغی پرید و ناگهان معشوق خود را مانندِ شمع و چراغی فروزان در برابرِ خود پیدا کرد .
آن جوانِ عاشق در آن لحظه رو به خداوندِ مسبب الاسباب کرد و گفت : خداوندا داروغه را مشمولِ لطف و رحمت خود فرما .
خداوندا ، تو سبب های ناشناخته ای را که به فهم درنمی آید ، پدید آورده ای و از درِ جهنم مرا داخلِ بهشت کرده ای .
این کار را بدان سبب کردی که من حتّی یک خار بیمقدار را نیز کوچک نشمرم .
در مسیرِ سعی و تلاش اگر پای کسی هم شکسته شود . خداوند به جای آن بال و پَری به او می دهد . و حتّی در ژرفای چاه نیز دری می گشاید .
ای بنده تو به این نگاه نکن که روی درخت و یا درونِ چاهی هستی . تو به من نگاه کن که کلید درهای بسته و گشاینده راههای ناهموار هستم .
ای برادر ، اگر بقیه این حکایت را می خواهی باید آن را در دفتر چهارم جستجو کنی . [ اَخی = به مشایخ اهلِ فتوت اخی گویند ، این بیت خطاب به حُسام الدین چَلَبی است . ]
شرح و تفسیر :
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…