وحی آمدن از حق تعالی به موسی که بیاموزش | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر سوم ابیات 3286 تا 3302
نام حکایت : استدعای آن مرد از موسی (ع) زبان بهایم با طیور
بخش : 2 از 8 ( وحی آمدن از حق تعالی به موسی که بیاموزش )
جوانی نزدِ حضرت موسی (ع) می رود و می گوید : ای پیامبر خدا ، زبان جانوران را به من تعلیم دِه . باشد که از بانگ و آوای آنان ، در تقویتِ دین و ایمانِ خود بهره گیرم . حضرت موسی (ع) به او می گوید : دست از این هوی و هوس بدار و حدِ خود شناس . جوانِ ساده لوح دست از این خواستۀ خطیر خود برنمی دارد و همچنان بر آن اصرار می ورزد . حضرت موسی (ع) به درگاهِ الهی روی می کند و عرضه می دارد : خداوندا تو خود قضاوت فرما ، اگر بدو زبانِ جانوران آموزم چون ظرفیت و قابلیت آن را ندارد تباه شود و …
متن کامل « حکایت استدعای آن مرد از موسی (ع) زبان بهایم با طیور » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
حق تعالی به موسی فرمود : تو مرادِ آن جوان را برآورده ساز و دستِ او را باز بگذار که هر چه می خواهد بکند .
در اینجا مولانا به موضوع جبر و اختیار در انسان می پردازد و می فرماید : اختیار ، نمکِ عبادت است و اِلّا افلاک نیز بی اختیار در حالِ گردش و چرخش اند . [ کسی که با اختیار به عبادت حق می پردازد عملش ارزشمند است . امّا تسبیح و نیایشِ موجوداتی که جبراََ صورت می گیرد ارزشی ندارد . و نیز انسانی که بر حسبِ عادت و نه معرفت ، خدا را عبادت می کند نیز داخل در عابدانِ جبری است و مسلماََ ارزشِ عبادتِ اهلِ معرفت را ندارد . چرا که عادت از بزرگترین بازدارنده های اختیار است . ]
گردش و چرخشِ افلاک نه پاداشی دارد و نه کیفری . زیرا این حرکت ، فاقدِ اختیار است در حالی که در روزِ قیامت کاری که از روی اختیار انجام شده باشد ، هنر شمرده می شود .
همۀ موجوداتِ این جهان خدا را تسبیح می گویند . امّا تسبیح و نیایشی که اجباراََ صورت می گیرد هیچ پاداشی ندارد .
حق تعالی به موسی فرمود : تو به دستِ این جوان ، تیغی برّان قرار بده و ناتوانی او را از میان ببر . آنگاه مشاهده کن که او جنگجوی راهِ می شود و یا راهزن . [ غازی = جنگجو ، پیکارگر ]
زیرا انسان از آنرو که دارایِ اختیار است مظهرِ تام و تمامِ کرّمنا ( = گرامی داشتیم ) است . نیمی از آدمیان همانندِ زنبورِ عسل ، حامل شیرینی و خوبی اند و نیمی دیگر ، مانندِ مار ، حاملِ زهر و بَدی . [ مصراع اوّل اشاره است به آیه 70 سورۀ اِسراء که توضیح آن در شرح بیت 67 دفتر دوم آمده است . مولانا در ابیات بعدی به شرح و تفسیر مصراع دوم می پردازد . ]
مؤمنان در مثل ، مانند زنبور عسل ، معدنِ عسل هستند و کافران مانندِ مار ، معدنِ زهر .
زیرا مؤمن از گیاهانِ برگزیده و نخبه می خورد تا اینکه آبِ دهانش مانندِ زنبورِ عسل ، شیرین و حیات بخش می شود .
امّا نوشیدنی کافر ، چرکآبه است آمیخته به خون . این زهرآبه نتیجۀ غذایی است که او می خورد . [ مصراعِ دوم اشاره است به آیه 16 سورۀ ابراهیم « و از پسِ او دوزخی است سوزان و آشامانیده شود از شوخ آبه » ]
صدید = چرکآبه ای که با خون آمیخته و از زخم جاری شود و این تمثیلی است از طعامِ دوزخیان ( مجمع البیان ، ج 5 ، ص 307 و مفردات ، ص 276 )
آنها که اهلِ الهاماتِ ربّانی هستند به منزلۀ چشمۀ آبِ حیات اند . ( زیرا آبِ حیاتِ ایمان و ایقان از قلبِ آنان بر زبانشان جاری می شود ) و امّا آنان که مفتونِ هوای نَفس هستند به منزلۀ زهزِ کُشنده اند .
تَسویل = بدی را در نظرِ کسی خوب جلوه دادن ، فریب دادن ( مجمع البیان ، ج 5 ، ص 215 و مفردات ، ص 249 )
در این جهان ، این همه ستایش و تحسین و آفرینی که در موردِ کسی گفته می شود . جملگی بر اثرِ داشتن اختیار است و ستایش کننده با آگاهی مدح و ثنای کسی را می گوید . [ شاباش = آفرین ، پول ها و طلاهایی که در جشنِ عروسی بر سرِ عروس و داماد و یا رقصندگان می پاشند ]
آدم های لاابالی وقتی گرفتارِ زندان می شوند . پرهیزگار و پارسا و حق طلب می شوند . [ این حال در آنان غالباََ اضطراری و یا تصنّعی است و ای بسا به محضِ آنکه از حبس آزاد شوند دوباره به شرارت روی آورند . ]
همینکه قدرت بر انجامِ اعمال از آدمی سلب شود . دیگر آن عمل رونقی ندارد . یعنی انجامِ اعمالِ نیک تا وقتی با ارزش و قابلِ تحسین است که انسان به انجامِ اعمالِ بَد نیز قادر باشد . به عبارت دیگر هرگاه انسان با تکیه بر عقل و اراده از میانِ دو راهِ مستقیم و منحرف ، راهِ مستقیم را برگزیند ، این عمل بسیار قابلِ احترام است . امّا اگر از آدمی ، قدرت و امکانِ عملِ بد گرفته شود و او چاره ای جز انجام اعمال نیک نداشته باشد ، کارِ او در خورِ تحسین نیست . پس بهوش باش که مبادا اَجل ، سرمایه نیک بختی ات را بگیرد . بنابراین پیش از آنکه روزگار ، توانِ جسمی و مالی تو را زایل کند . غولِ نفس را مقهورِ خود کن و در راهِ مستقیم گام بردار .
بهوش باش که توان و قدرت تو ، در واقع سرمایۀ سود و نفع حقیقی توست . در ایّامی که قدرت انجام اعمال نیک را داری قدرِ آن را بدان و فرصت را از دست مده .
انسان بر اسبِ « کرامت بخشیدیم » سوار شده است و لگامِ اختیار در دستِ فهم و معرفتِ اوست . ( خِنگ = اسب سپید موی ، اسب سفید رنگ ) [ مصراع اوّل اشاره است به آیه 70 سورۀ اِسراء که توضیح آن در شرح بیت 67 دفتر دوم آمده است . ]
دوباره حضرت موسی (ع) از روی محبت و دلسوزی پندهایی داد و گفت که رسیدن به این مطلوب تو را پریشان و افسرده خواهد کرد
بهتر است از این خیالات یاوه و آرزوهای بی اساس دست برداری و از خدا بترسی که قطعاََ شیطان این درس را برای فریبت به تو داده است . [ در آیه 101 سورۀ مائده آمده است « ای کسانی که ایمان آورده اید هرگز از چیزهایی نپرسید که اگر آشکار شود نژندتان کند … » بنابراین سؤاکردن نیز آدابی دارد . آدمی نباید سؤالی کند که تحملِ شنیدن جوابِ آن را ندارد . ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…