نامه دیگر نوشتن آن غلام برای شاه بعد از نامه اول | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر چهارم ابیات 1935 تا 1968
نام حکایت : حکایت مژده دادن ابویزید از زادن خرقانی پیش از سال ها
بخش : 6 از 14 ( نامه دیگر نوشتن آن غلام برای شاه بعد از نامه اول )
بایزید بسطامی با اینکه سال ها پیش از تولّدِ شیخ ابوالحسنِ خرقانی وفات کرده بود . با اینحال از ولادت و شخصیتِ ظاهری و باطنی ابوالحسن خبر داد . زیرا در یکی از روزها بایزید همراه با عدّه ای از مریدانش در حالِ سفر بود که به حومۀ شهر ری رسیدند و ناگهان بایزید به مریدانش گفت : بوی دلاویزی از ناحیه خرقان به مشامم می رسد . این رایحۀ دلنشین حاکی از آن است که در سالیانِ بعد عارفی کامل به نامِ شیخ ابوالحسن خرقانی ظهور خواهد کرد و با انوارِ روحیِ خود طالبان را اررشاد می کند و مرید من شود و …
متن کامل ” حکایت مژده دادن ابویزید از زادن خرقانی پیش از سال ها ” را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
آن غلامِ بَدگُمان نامه ای دیگر به شاه نوشت که آکنده به بَدگویی و ناله و فغان بود . [ تَشنیع = دشنام دان ، بدگویی کردن ]
غلام نوشت که قبلاََ نیز نامه ای به حضور شاه نوشتم امّا نمی دانم که آیا آن نامه به حضورِ او راه یافته است یا خیر ؟
آن شاهِ زیبا رو ، آن نامه را نیز خواند امّا هیچ جوابی بدان نداد و شاکت شد . [ خوب خَد = زیبا رو / تن بزد = ساکت شد ]
شاه از پاسخ دادن به نامۀ غلام سکوت می کرد . امّا غلام پنج نامه پی در پی نوشت . [ خشک می آورد = کنایه از خاموش می ماند ، اعراض می کرد ]
نگهبان شاه گفت : شاها ، آخر او بندۀ شماست . اگر برای او جوابی بنویسی . سزاوار است .
اگر به غلام و بندۀ خود توجهی بکنی از مقامِ پادشاهی تو چه چیزی کم شود ؟
شاه گفت : این کار آسان است امّا او غلامی اجمق است و شخص احمق ، منفور و مطرودِ درگاهِ الهی است .
اگر گناه و خطای او را ببخشم . بیماری روحی و اخلاقی اش به من نیز سرایت می کند . یعنی اگر به انحرافِ اخلاقی او بی توجه باشم . رفته رفته برای من نیز امری عادی می شود . [ زَلَّت = لغزش ]
برای مثال ، اگر یک نفر کچل در میانِ جمعی برود همه را مانندِ خود به بیماری کچلی گرفتار می کند . بخصوص این کچلِ پلید و منفور ، یعنی وقتی بیماری جسمانی اینقدر مُسری است . واویلا از بیماری روحی و اخلاقی که به مراتب مُری تر است . [ گَرگین = مبتلا به بیماری کچلی / گَر = کچل ]
خدا نکند که حتّی کافر نیز دچارِ بیماری حماقت و سبک مغزی شود . زیرا شومیِ حماقتِ او حتّی ابرهای آسمان را بی آب می کند . یعنی رحمت و برکت را از بین می برد و سببِ بلا و مصیبت می شود .
ابر بر اثرِ شُومیِ آدم احمق حتّی قطره ای به زمین نمی بارد و شهر به سببِ شُوم بودن او ویران می گردد . [ بومی = منسوب به بُوم ( = جغد ) ، بدشگونی و ناخجستگی ]
چنانکه بر اثرِ گَریِ روحی و نادانی آن نابخردان ، طوفان نوح برخاست و جهانی را با رسوایی و فضاحت ویران کرد . [ فُضوح = رسوایی ]
پیامبر (ص) فرمود : هر کس احمق و نادان باشد . دشمنِ ما و غولِ راهزن است . [ مراد از غول ، آن حیله گرانی هستند که در کسوت ارشاد و اصلاح در می آیند . ]
هر کس که عاقل باشد به منزلۀ روح و جانِ ماست . روح و رایحۀ او به منزلۀ گُل و ریحان است . [ اشاره است به این جمله « نابخرد ، دشمن من است و خردمند ، دوست من » ( احادیث مثنوی ، ص 123 ) . از امام رضا (ع) نیز روایت شده « دوستِ هر کس ، عقلِ اوست و دشمنش ، نادانی او » ( احادیث مثنوی ، ص 123 ) ]
اگر عقل ( و یا صاحبان عقول ) به من ناسزا دهند . خشنودم ، زیرا عقل و صاحبانِ عقول از فیض بخشیِ من مستفیض شده اند . [ این بیت را مولانا از قولِ حضرت ختمی مرتبت (ص) آورده تا کمالِ اهمیتِ عقل را بیان کند . مصراعِ دوم بر این اصلِ عرفانی مبتنی است که حقیقتِ محمّدیه ، حقیقة الحقایق است و جمیعِ عقول از او مستفیض و مستفید . ]
ناسزا گویی عقل ، خالی از فایده نیست و مهمانی او بدون سفره و طعام نیست . [ مایده = مائده ، طعام ، سفرۀ طعام ]
برای مثال ، اگر شخصِ احمق در دهانِ من حلوا و شیرینی هم بگذارد من از حلوا و شیرینی او در ناراحتی و تب و تابم . [ حضرت علی (ع) در وصیّتِ خود به امام حسن (ع) فرمود : « بپرهیز از دوستی با شخصِ احمق ، زیرا هر گاه او بخواهد به تو سود رساند زیانت دهد » ( نهج البلاغه ، نامۀ 31 ) . مولانا در بیت 2130 دفتر دوم می فرماید :
مِهرِ اَبلَه ، مِهرِ خرس آمد یقین / کینِ او مهرست و مِهرِ اوست کین ]
اگر تو شخصِ آگاه و روشن بین هستی یقین بدان که بوسیدن کُونِ خَر لذّتی ندارد . [ چاشنی = مقدار غذایی که برای مزه کردن بچشند ، مزه ]
آدمِ احمق بیهوده سبیلِ تو را متعفن می سازد و بی آنکه غذایی از دیگِ او خورده باشی جامه ات را سیاه می کند .
ای پسر ، طعامِ روح ، نورِ عقل است . پس غذای حقیقی آدمی ، معارف و روحانیات است نه طعام های سفره . [ شِوا = گوشت بریان ، کباب ]
غیر از نورِ ایمان و ایقان ، خوراکی برای انسان نیست . روحِ انسان جز با آن طعام معنوی پرورش نمی یابد .
از طعام های جسمانی تدریجاََ جدا شو . زیرا این طعام ها ، از آنِ الاغ و حیوان است نه آدم های آزاده .
از طعام های جسمانی جدا شو تا لایقِ خوردن طعام های حقیقی شوی و لقمه های انوارِ الهی را تناول کُنی . [ آکِل = خورنده ]
انعکاسِ آن نور است که این نان ، نان شده است و فیضِ آن روح است که این جان ، جان شده است . [ آدمی در پرتوِ علم و حکمت توانسته است کِشت و زرع کند و قُوت و غذای خود را پدید آورد . پس تمامِ مصنوعات و مکشفاتِ آدمی محصولِ علم و معرفت است . همچنین از فیضِ وجود روحِ انسانی و نفخۀ ربّانی است که روحِ حیوانی به ظهور آمده و تکوّن یافته است . یعنی منشأ حیات ، روحِ انسانی است و روحِ حیوانی از آن روح ، کسبِ حیات می کند . پس به حیاتِ حقیقی بنگر نه به حیاتِ حیوانی . ]
اگر یک بار از طعام نورانیِ ایمان و عرفان بخوری بر سرِ نان و تنور خاک می ریزی . یعنی طعام های مادّی و جسمانی در نظرت بی اعتبار خواهد شد و تو از آن رخ برمی تابی .
عقل بر دو نوع است : یکی عقلِ اکتسابی که تو آن را مانندِ کودکانِ مکتبی از طریق تعلیم و تعلّم به دست می آوری . ( مَکسَبی = آنجه از کسب بدست آید / صَبی = کودک ) [ مولانا در اینجا بحثی را آغاز می کند که قبلاََ نیز در دفتر سوم از نگاهی دیگر آن را عنوان کرده بود . او می گوید : عقل بر دو قسم است : یکی عقلِ کسبی و دیگری عقلِ وَهبی .
عقل کسبی : از طریقِ سعی و تلاشِ آدمی و از راهِ تعلیم و تعلّم حاصل شود و عامۀ نفوس ، صاحبِ عقلِ کسبی هستند .
عقل وَهبی : این عقل از سببی حاصل نگردد جز از فیضِ بی حاجبِ الهی . این عقل به اقتضای اسمِ وهّاب و جواد به برخی کسان عطا شود . پس این عقل موهوب است و از مُعطَیاتِ آن دو اسمِ شریفِ الهی حاصل گردد . ]
عقلِ اکتسابی از راهِ مطالعۀ کتاب و تعلیمِ استاد و اندیشیدن و تکرارِ دروس و تحصیل معانی و اکتسابِ علومِ مفید و بِکر و نو حاصل شود .
بذین ترتیب عقلِ تو از عقولِ دیگران بالاتر و نیرومندتر می گردد . امّا تو از حفظِ آن معانی و ضبطِ آن همه علم و درس دچارِ خستگی و ملال می شوی .
در اکتسابِ این عقل و تکاپو برای تحصیلِ علوم به لوحِ حافظ مبدّل می شوی . یعنی همۀ الفاظ و دانستنی ها را در لوحِ دلت منقوش می کنی . به این دلیل تو لوحِ حافظ نام داری . امّا کسی لوحِ محفوظ نامیده می شود که از مرحلۀ قیل و قال و حفظِ الفاظ گذشته باشد . چنین کسی از نسیان و ملال و لغزش و خطا محفوظ می ماند .
عقل دوم ، عقلی است که خدا عطا می کند و سرچشمۀ آن روح است .
اگر آبِ علم از سینه بجوشد . نه متعفّن گردد و نه کهنه و نه زرد و کدر .
و اگر مجرای آن بسته شود چه غم ؟ یعنی باکی نیست زیرا آبِ علوم هر لحظه از درونِ خانه می جوشد . ( نَبع = جوشیدن آب از چشمه ، برآمدنِ آب از چاه ) [ اگر مجرای یک چشمه بسته شود . خللی به جریانِ آبِ آن وارد نمی آورد زیرا سرچشمه و منشأ آن همچنان جوشان است . همینطور اگر انعکاسِ علومِ وَهبی به خارج از قلب مانع شوند . هرگز جوشش علوم در قلب بازنمی ایستد . پس عدم انتقالِ علومِ باطنی به دیگری سببِ محو آن از قلب نمی شود . ]
عقلِ اکتسابی مانندِ جویبارهایی است که از مجاری معیّنی به داخلِ خانه می رود .
همینکه مجرای آن آب بسته شود . آن خانه از بی آبی عاجز می گردد . پس نتیجه می گیریم که تشنۀ علوم را باید در درونِ خود جستجو کنی .
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…