قصه آن عجوزه که روی زشت خویشتن گلگونه می ساخت | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر ششم ابیات 1222 تا 1236
نام حکایت : حکایت هِلال که بندۀ مخلص و صاحب بصیرت و بی تقلید خدا بود
بخش : 5 از 9 ( قصه آن عجوزه که روی زشت خویشتن گلگونه می ساخت )
هِلال یکی از یاران پیامبر (ص) ، در بیتِ خواجه ای به کارِ ستوربانی و تیمارداشتِ چهارپایان مشغول بود . امّا خواجه از حقیقتِ حالِ او خبر نداشت . تا اینکه هِلال بیمار می شود و نُه روز در اصطبل ، رنجور و بیمار می افتد و کسی هم از این امر مطلّع نمی شود . حتّی خواجه نیز نمی داند او بیمار شده است . تا اینکه پیامبر (ص) از طریقِ وحی بر این امر وقوف می یابد و برای عیادت او شتابان راهی بیت خواجه می شود . همینکه خواجه می شنود که پیامبر (ص) به سوی خانۀ او می آید …
متن کامل ” حکایت هِلال که بندۀ مخلص و صاحب بصیرت و بی تقلید خدا بود “ را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
پیرزنی بود نود ساله که چهره ای پُر آژنگ و رنگی زرد داشت . [ تَشَنُّج = چین و چروک ، آژنگ ]
چهرۀ آن پیر زن مانندِ گوشه های سفره پُر چین و چروک بود . امّا هنوز میل به شوهر در وجود او باقی بود .
دندانهایش تماماََ ریخته بود و موهایش مانند شیر ، سفید شده بود و قامتی خمیده داشت و هر یک از حواسِ او تغییر کرده بود . یعنی حسِ باصره و سامعه و دیگر حواسش به ضعف و تباهی دچار آمده بود .
با وجود این همه ضعف و پیری ، میل به شوهر و شهوت جنسی و حرص و ولعش قوی و کامل بود . به شکار شوهر علاقه عجیبی داشت امّا دامش پاره پاره شده بود . یعنی جذابیتی نداشت که بتواند مردی را به دام افکند .
آن پیر زن به خروس بی محل و راهِ بی راه رونده شبیه بود . یعنی راه نبود بلکه بیراهه بود . و نیز به آتشی خروشان شبیه بود که در زیر دیگ خالی افروخته باشد . ( مرغ بی هنگام = خروس بی محل / راهِ بی رهی = راهِ بدون راه رونده ، کنایه از بیراهه که کسی حاضر نیست در آن حرکت کند ) [ آن پیر زن به درد شوهر یابی نمی خورد . ]
آن پیر زن مانند کسی بود که شیفتۀ تاخت و تاز در مسابقه یا نبرد باشد امّا نه اسبی داشته باشد و نه پایی . یا مانند کسی بود که علاقۀ عجیبی به نواختن نی دارد امّا نه دارای لب است و نه نی . ( زَمر = فلوت زدن ، نی نواختن / سُرنا = سازی بادی که همراهِ دُهُل می زنند ) [ پیر زن چون جوانی و زیبایی نداشت نمی توانست شوهر به چَنگ آورد . ]
خدا نکند که حتّی کافران هم در دورۀ پیری اسیرِ حِرص و آز باشند . بدبخت آن کسی است که خدا که خدا چنین حرص و آزی بدو داده است . [ اسیر شهوت بودن برای همگان زشت و قبیح است . به این خاطر مولانا دعا می کند که این صفت شنیع حتّی گریبان کافران را نیز نگیرد . ]
برای مثال ، وقتی که سگ پیر می شود و دندانهایش می ریزد . از گاز گرفتن مردم دست می کشد و مدفوع را گاز می گیرد .
امّا تو این سگهای شصت ساله را ببین که هر لحظه دندان حرص و آزشان تیزتر می گردد .
وقتی که سگ پیر می شود پشم هایش از سطح پوستش می ریزد . امّا تو به این سگهای پیر ( سالمندان حریص ) نگاه کن که در دورۀ پیری جامه های فاخر می پوشند . یعنی به امور نفسانی سخت دلبسته می شوند .
ببین که حرص و عشق اینان به شهوت و ثروت لحظه به لحظه مانندِ زاد و رود سگان افزایش می یابد .
چنین عمری که سرمایه دوزخ است یعنی آتشِ آن را پُر لهیب تر می سازد . صاحب آن عمر بدست میر غضبان جهنم (فرشتگان عذاب) سلاخی می شود .
مثلاََ اگر به یکی از این حریصانِ شهوت و ثروت بگویند : عمرت دراز باد . شادمان شود و دهانش به خنده گشوده گردد .
امّا این حریصِ ابله ، چنین نفرینی را دعا می پندارد . چشم دلش را باز نمی کند و از خواب غفلت سر بر نمی دارد . [ عمری که در راهِ شهوات سپری شود جز زیان و خسران چیز دیگری ندارد . ]
اگر او ذره ای از حقیقت آخرت را به چشم دل می دید . حتماََ به آن گوینده می گفت : چنین عمرِ درازی ارزانی تو باد .
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…