عزم کردن آن وکیل که رجوع کند به بخارا | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر سوم ابیات 3789 تا 3811
نام حکایت : وکیل صدر جهان که متهم شد و از بخارا گر یخت
بخش : 4 از 9 ( عزم کردن آن وکیل که رجوع کند به بخارا )
در شهر بخارا وکیل صدرِ جهان به جرمی متهم شد و از صدرِ جهان کناره گرفت و مدّتِ ده سال آوارۀ شهرها شد . پس از ده سال از فرطِ عشق و اشتیاقی که بدو داشت با خود عزم می کند که به دیدار او شتابد و به این هجران پایان دهد . وکیلِ عاشق ، کوی به کوی حرکت می کند تا به بارگاهِ صدر جهان راه یابد . در این اثنا ناصحی بدو می گوید : مگر دیوانه شده ای ؟ مگر نمی خواهی زنده بمانی ؟ چرا نزدِ او می روی ؟ زیرا صدرِ جهان پادشاهی زودخشم و سخت کُش است . وکیل عاشق به ناصح می گوید : خموش باش که زنجیر عشق ، استوارتر از آن است که با تیغ اندرز تو گسسته شود . وکیل این را گفت و …
متن کامل « حکایت وکیل صدر جهان که متهم شد و از بخارا گر یخت » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
بگذار شمعِ فروزانِ حضرتِ مریم (ع) افروخته باقی بماند . یعنی قصۀ مریم (ع) را در اینجا ناتمام بگذار ( شرح مثنوی ولی محمد اکبرآبادی ، دفتر سوم ، ص 263 ) ، زیرا آن عاشقِ دلسوخته ( وکیل صدر جهان ) به سوی بخارا و معشوق خویش رهسپار شده است .
حالا که شدیداََ بی تاب و در آتشِ عشقِ او گدازانی ، با شتاب به سوی صدرِ جهان حرکت کُن .
مراد از این بخارا ، منبع و منشأ علم و معرفت است . پس هر کس که علم و معرفتی دارد در واقع اهلِ بخاراست . [ اکبرآبادی منظور از « این بخارا » را دلِ عارف می داند ( شرح مثنوی ولی محمد اکبرآبادی ، دفتر سوم ، ص 263 ) ]
شهر بخارا ، پایتخت سامانیان ، یکی از شهرهای بزرگِ ماوراء النهر قدیم و کانون نشر علوم و معارف ایرانی و اسلامی بود . در اینجا مولانا مرکزیت علمی این شهر را استعارتاََ در موردِ عوالمِ روحی و عرفانی بکار می برد .
هر گاه تو در حضورِ شیخی باشی که منبع علم و معرفت است ، گویی که در بخارا هستی . مبادا بخارا را با دیدۀ حقارت نگاه کنی . [ یعنی مبادا به قلب آن شیخ با دیدۀ حقارت بنگری ( شرح کبیر انقروی ، جزو سوم ، دفتر سوم ، ص 1450 ) ]
جزر و مدِ پیچیده و دشوار شیخ ، یعنی حالات مختلف و متضادِ روحی دریای وجود شیخ کامل ، جز با اظهار فروتنی و خاکساری ، کسی را به اندرونِ بخارایِ قلبش راه نمی دهد .
خوشا به حالِ کسی که نفسش خوار و ذلیل شده باشد . و وای به حالِ کسی که ضرباتِ نَفس ، او را هلاک کند . ( ذَلّت نَفسُهُ = خوار شد نَفسِ او / یُردی = هلاک می کند / رَفس = ضربه زدن با پا بر سینه ، امّا در اینجا مطلقاََ کوفتن و ضربه زدن است ) [ اشاره است به این خبر « خوشا به حالِ کسی که نَفسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزندِ خود از مردم دور کرده است » ( احادیث مثنوی ، ص 97 ) ]
دوری و فراق از صدرِ جهان چنان روح و جانِ او را تحتِ تأثیر قرار داد که تمامِ اجزاء و اعضای وجودِ او را پاره پاره کرد .
آن عاشق چنان بیتاب شد که با خود گفت : بلند شوم و بروم در همان دیاری که معشوقم اقامت دارد . اگر فرضاََ کافر هم شده باشم دوباره ایمان بیاورم .
دوباره باید به حضورِ آن صدرِ نیک اندیش برسم و به پای او بیفتم .
می روم و به آن بزرگ می گویم : جانم را به پایت نثار کرده ام . یا به وسیلۀ عفو ، جانِ مرا زنده کن و یا با تیغِ قهر و کیفر ، جانم را همچون گوسفند سر بِبُر .
ای ماهِ آسمان ، از مظهرِ زیبایی ، کشته شدن و مُردن در حضورِ تو بهتر است از شاه شدن در جای دیگر .
من تا به حال هزاران دفعه و بلکه بیشتر خود را امتحان کرده ام و دیده ام بدونِ وجودِ تو زندگی به کامِ من شیرین نیست .
ای آرزوی من ، نغمۀ حیات بخش ات را برایم ترنم کن . ای شتر من ، سینه بر زمین نِه که شادی به کمال رسید . [ همانطور که مُردگان با صورِ اسرافیل از گورها برمی خیزند ، تو نیز با نغمۀ جان بخشِ خود ، روحم را حیاتِ معنوی ببخش . ]
غَنَّ = نغمه سرایی کن ، ترنّم کن / مُنیَة = آرزو / لَحنَ النُّشُور = آوای رستاخیز / اُبرُکی = سینه بر زمین بگذار .
ای زمین ، اشکِ دیدگانم را در خود فرو بر که دیگر گریه بس است . ای جان از این آبشخور بنوش که صاف و زلال گشته است . [ مصراع اول از آیه 44 سورۀ هود اقتباس شده ]
اِبلَعی = قورت بده ، ببلع / دَمع = اشک / کفی = کافی شد / وِرد = آبشخور ، آبخورگاه / صَفا = صاف و زلال شد .
ای عیدِ من آیا دوباره به سوی ما باز آمدی ؟ خوش آمدی . ای بادِ صبا چه خوش وزیدی . [ و رایحه جانبخش یار را برای ما آوردی . ]
عُدتُ = بازگشتی / مَرحَبا = خوش آمدی / نِعَم = نیک است ، خوش است / رَوَّحتَ = وزیدی ، شادمان کردی .
وکیل صدر جهان به دوستانش گفت : ای دوستان ، خداحافظ ، من به حضور صدر جهان که امیر و فرمانرواست می روم .
زیرا لحظه به لحظه در آتشِ عشقِ او می گدازم . اینک به سوی او می روم ، هر چه بادا باد .
هر چند محبوبِ من ( صدرجهان ) سنگدلی از خود نشان می دهد . امّا روحِ من حال و هوای شهر بخارا دارد و می خواهد بدانجا رود . [ دل چو سنگِ خارا می کند = محبوب من اگر چه سنگدلی می کند و بیرحمی نشان می دهد ( شرح مثنوی ولی محمد اکبرآبادی ، دفتر سوم ، ص 263 ) ]
بخارا منزل معشوقِ من است و شهر سلطان من در آنجاست . معنی حُبُ الوَطَن در نزد عاشق اینست . [ اشاره به حدیث معروف « وطن دوستی از ایمان است » ( احادیث مثنوی ، ص 97 ) بنابراین وطنِ اصلی عاشق ، جایی است که معشوق و مطلوبش در آنجاست . ]
معشوقی به عاشقِ خود گفت : ای جوانمرد ، تو در دیار غربت شهرهای فراوانی دیده ای .
حالا بگو ببینم از میان آن همه شهر ، کدام شهر برای تو دلنشین تر بوده است ؟ عاشق جواب داد : آن شهری که معشوق در آنجاست .
سلطانِ ما ( معشوق ما ) هر جا که بساطِ خود را گسترده باشد ، آنجا مکانی وسیع و پهناور است . اگر چه به اندازۀ سوراخِ سوزنی باشد . [ سَمُّ الخِیاط = سوراخ سوزن ، مأخوذ از آیه 38 سورۀ اعراف ]
هر جا که یوسف ماهرو و زیبا رخسار باشد ، همانجا بهشتِ موعود است ، اگر چه آنجا ژرفای چاه باشد .
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…