سجده کردن یحیی در شکم مادرش به مسیح | شرح و تفسیر

مادرِ یحیی به مریم در نهفت / پیشتر ار وضعِ حملِ خویش گفت

مادر یحیی در حالی که او را باردار بود ، پیشاپیش و پنهانی در باره وضع حملش به مریم گفت :

که یقین دیدم که درونِ تو شهی است / که اُولُوالعزم و ، رسولِ آگهی است

من به طور یقین می بینم که در شکمِ تو پادشاهی وجود دارد . یعنی فرزندی والا ، خواهی داشت و در زمرۀ پیامبران اولوالعزم خواهد شد .

چون برابر اوفتادم با تو من / کرد سجده حملِ من اندر زَمَن

زیرا وقتی که روبروی تو قرار گرفتم ، جنینِ من ناگهان به جنینِ تو سجده کرد .

این جَنین ، مر آن جَنین را سجده کرد / کز سجودش در تَنَم افتاد درد

جنینِ من به جنینِ تو سجده کرد بطوری که از سجدۀ آن ، بدنم درد گرفت .

گفت مریم : من درونِ خویش هم / سجده یی دیدم از این طفلِ شکم

مریم گفت : من هم احساس کردم که این جنین در شکم ام سجده کرد .

اِشکال آوردن بر این قصّه

ابلهان گویند کین افسانه را / خط بکش ، زیرا دروغ است و خطا

آدم های نادان می گویند : این ها همه افسانه است و باید روی همۀ آنها خط بطلان بکشی . زیرا که دروغ و اشتباه است .

مریم اندر حَمل ، جُفتِ کس نشد / از برونِ شهر ، او واپس نشد

به این دلیل که مریم به هنگامِ بارداری ، اصلاََ با کسی همنشینی نداشت و همواره در بیرون شهر اقامت داشت

از برونِ شهر ، آن شیرین فسون / تا نشد فارغ ، نیآمد خود برون

آن زنِ شیرین سخن ( مریم ) پیش از وضع حمل به شهر درنیامد . [ شرح این ماجرا در سورۀ مریم آمده است ]

چون بزادش آنگهانش بر کنار / برگرفت و ، بُرد تا پیشِ تبار

وقتی که مریم ، حضرت مسیح (ع) را به دنیا آورد . او را در آغوش گرفت و نزدِ کسانش بُرد .

مادرِ یحیی کجا دیدش که تا / گوید او را این سخن در ماجرا ؟

بنابراین ، مادر یحیی ، کجا مریم را دیده بود تا به او چنین حرف هایی بزند .

جواب اِشکال

این بداند کآنکه اهلِ خاطرست / غایبِ آفاق ، او را حاضرست

شخصِ اِشکال کننده باید این نکته را بداند که برای اهلِ دل ، غایب نیز حاضر است . [ اهلِ خاطر = اهلِ دل ( جواهرالاسرار ، دفتر دوم ، ص 327 ) ]

پیشِ مریم ، حاضر آید در نظر / مادرِ یحیی که دُورست از بَصر

به همین دلیل ، هر چند مادرِ حضرت یحیی (ع) از چشمِ حضرت مریم (ع) دور بود . ولی در چشمِ دلِ او حاضر بود .

دیده ها بسته ببیند دوست را / چون مُشَبّک کرده باشد پوست را

اهلِ دل می توانند یار را مشاهده کنند ، هر چند چشمانشان بسته باشد . زیرا دیدۀ باطنی او محبوس در حجاب بدن نیست بلکه پوشش و حجابِ تن را بردریده و از خلالِ آن همه چیز را می بیند . [ این بیت مربوط است به بیت 3612 همین بخش ]

ور ندیدش نه از بُرون و ، نه از درون / از حکایت گیر معنی ای زبون

ای حقیر کم مایه ، گیرم که حضرت مریم (ع) نه با چشمِ ظاهر و نه با چشمِ باطن ، مادر حضرت یحیی (ع) را ندید . تو از این حکایت معنی را درک کن .

نه چنان که افسانه ها بشنیده بود / همچو شین بر نقشِ آن چفسیده بود

تو مانند آن کسی مباش که داستانهایی را می شنود و فقط به جزیی از آن متمسّک می شود . چنانکه حرفِ «ش» همیشه به لفظِ «نقش» چسبیده است . [ همانطور که حرف «ش» همیشه به کلمۀ «نقش» چسبیده است آن ظاهربین نیز همیشه به شکل و قالبِ داستان توجّه می کند و از مقصودِ آن غافل است ( شرح ولی محمد اکبرآبادی ، دفتر دوم ، ص 238 ) ]

تا همی گفت آن کلیله بی زبان ؟ / چون سُخن نُو شد زِ دِمنۀ بی بیان ؟

آن معترضِ ظاهربین مثلاََ می گوید : کلیله ( که شغالی زبان بسته بود ) چگونه می توانست حرف بزند ؟ و چگونه می توانست سخنِ رفیقِ خود ، دِمنه را ( که آن هم شغالی زبان بسته بود ) بشنود ؟

ور بدانستند لحنِ همدگر / فهم آن چون کرد بی نطقی بشر ؟

و فرض می کنیم که آن دو ( کلیله و دِمنه ) می توانستند با یکدیگر حرف بزنند . ولی انسان چگونه می تواند سخن آن دو را درک کند ؟

در میانِ شیر و گاو آن دِمنه چون / شد رسول و ، خواند بر هر دو فسون ؟

چگونه ممکن است که دِمنه میانِ شیر و گاو رفت و آمد کند و حرف خود را به آن دو بزند ؟

چون وزیرِ شهر شد گاوِ نَبیل ؟ / چون ز عکسِ ماه ، ترسان گشت پیل ؟

و چگونه آن گاوِ نجیب ، وزیر شیر شد ؟ و چگونه فیا از عکسِ ماه ترسید . [ نَبیل = نجیب ، شریف ، نژاده ، اصیل ]

این کلیله و دمنه جمله افتراست / ورنه کی با زاغ و لکلک را مِرا است ؟

کلیله و دمنه سراسر دروغ و افتراست وگرنه چگونه ممکن است که زاغ با لکلک ستیز کند . [ مِرا = ستیز و جدال ]

ای برادر ، قصّه چون پیمانه یی ست / معنی اندر وَی مثالِ دانه یی ست

ای برادر ، داستان مانند پیمانه و معنی و مقصود آن ، مانند دانه است . [ همانطور که با پیمانه ، چیزهایی مانند دانۀ غلّات و حُبوب را برمی دارند . داستان نیز قالبی است که محتوا و مقصود از آن موردِ نظر است . پیمانه اهمیتی ندارد . آنچه مهم است دانه و غلّه است که نظرِ خریدار را به خود جلب می کند . ]

دانۀ معنی بگیرد مردِ عقل / ننگرد پیمانه را گر گشت نقل

انسانِ خردمند دانۀ معنی را می گیرد و به پیمانه توجّهی نمی کند . هر چند که آن پیمانه به جای دیگری منتقل شود . [ یا به پیمانه توجهی نمی کند هر چند خریداری شود ( نثر و شرح مثنوی شریف ، دفتر دوم ، ص 401 ) ]

ماجرای بلبل و ، گُل گوش دار / گر که گفتی نیست آنجا آشکار

اینک به داستان بلبل و گُل گوش بده ( که در بخش بعد می آید ) هر چند که بر حسبِ ظاهر میان آن دو ، سخنی ردّ و بَدَل نمی شود .

شرح و تفسیر بخش قبل                 شرح و تفسیر بخش بعد