صله گرفتن شاعر از شاه و مضاعف کردن وزیر | شرح و تفسیر

شاه ، مُکرِم بود ، فرمودش هزار / از زرِ سرخ و ، کرامات و نثار

شاه که شخصی بخشنده و قدر دان بود دستور داد که هزار سکۀ زرِ سرخ به اضافۀ چند بخشش و عطیه دیگر بدو بدهند . [ مُکرِم = اِکرام کننده ، احترام کننده ، احسان کننده ]

پس وزیرش گفت کین اندک بُوَد / ده هزارش هدیه وادِه ، تا رود

وزیرِ آن شاه گفت : قربان این بخشش کم است . بهتر است به این شاعر ده هزار سکه طلا بدهید تا با شادی و صفا از اینجا برود .

از چُنو شاعر نُس ، از تو بَحردست / ده هزاری که بگفتم اندک است

زیرا برای شاعرِ سخنوری مانندِ او ، و بخشنده ای مانندِ تو ، ده هزار سکه ای که گفتم باز هم کم است . [ نُس = گرداگردِ لب و دهان ، به معنی عقل و هوش نیز آمده است ، استاد نیکلسون این کلمه را در یک جا ، دانشمند و دانا و زیرک ، و در جای دیگر ، نطق و بیان ترجمه کرده است . ]

فقه گفت آن شاه را و فلسفه / تا برآمد عُشرِ خِرمَن از کفه

آن وزیر آنقدر از فقه و فلسفه برای شاه دلیل آورد تا شاه ده هزار سکه را به آن شاعر بدهد . [ عُشر = یک دهم از هر چیز / کفه = خوشه غلّه ای است که خُرد نشده و پس از پاک کردن غلّه بارِ دیگر بکوبند / بحردست = بسیار بخشنده ، دستی که در بخشش و گشادگی مانند دریاست ]

ده هزارش داد و خِلعت در خورَش / خانۀ شُکر و ثنا گشت آن سِرَش

شاه ده هزار دینارِ طلا و خِلعتِ شایسته به شاعر داد بطریکه شاعر باطناََ شاکر و سپاسگزار شاه شد . [ معنی تحت اللفظی مصراع دوم اینست : درونِ شاعر خانۀ شُکر و ستایش شد . ]

پس تفحّص کرد کین سعیِ که بود / شاه را اهلیّتِ من کی نمود ؟

پس از انکه شاعر آن همه پاداش گرفت به جستجو پرداخت تا بداند که چه کسی با سعی و همّتِ خود شایستگی او را به اطلاع شاه رسانده است .

پس بگفتندش فلان الدّین وزیر / آن حَسَن نام و حَسَن خُلق و ضمیر

به او گفتند : شایستگی تو را فلان الدین وزیر که نامش حَسَن است و مردی خوش اخلاق و پاک دل است به اطلاع شاه رسانده است .

در ثنایِ او یکی شعری دراز / بر نبشت و سویِ خانه رفت باز

وقتی که شاعر فهمید که آن وزیر موجب این احسان و بخشش شده است . در مدح او نیز قصیده ای بلند ساخت و به سوی خانه اش رفت . [ این وجه نیز جایز است : قصیده ای بلند ساخت و به وزیر داد و به سوی خانۀ خویش بازگشت ( شرح کبیر انقروی ، جزو اوّل ، دفتر چهارم ، ص 456 ) ]

بی زبان و لب ، همان نَعمایِ شاه / مدحِ شه می کرد و خِلعت هایِ شاه

شاعر ضمن آن قصیده بلند ، بی زبان و لب ( بدون بیان ظاهری ) همان نعمت ها و خلعت های شاه را می ستود . یعنی گر چه ظاهراََ آن قصیده در مدحِ وزیر بود ولی شاعر با زیرکی به گونه ای آن را سروده بود که با رمز و اشاره شاه را مدح می کرد . [ نَعما = ناز و نعمت ]

شرح و تفسیر بخش بعد