صاحبدلی دید در شکم سگی ، سگ بچگان بانگ می کردند
صاحبدلی دید در شکم سگی ، سگ بچگان بانگ می کردند | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر پنجم ابیات 1445 تا 1472
نام حکایت : حکایت شخصی که دعوی پیغمبری می کرد گفتندش چه خورده ای
بخش : 9 از 11 ( صاحبدلی دید در شکم سگی ، سگ بچگان بانگ می کردند )
شخصی ادّعایِ پیغمبری کرد . او را گرفتند و نزدِ شاه بُردند و از شاه تقاضا کردند که شخصِ مدّعی را مجازات کند تا مایۀ عبرتِ همگان گردد . شاه دید که آن مدّعی ، مردی لاغر و مُردنی است و حتّی طاقتِ یک کشیده هم ندارد . پس با خود گفت که چاره در اینست که با وی به نرمی گفتگو کنم تا رازِ ادّعای او آشکار شود . پس …
متن کامل ” حکایت شخصی که دعوی پیغمبری می کرد گفتندش چه خورده ای “ را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
شخصی در اثنای چلّه نشینی در عالم رویا ماده سگی حامله را بر سر راهی دید . [ در این بخش نیز تقلید کورکورانه و صورتِ فاقد معنا و قالب بدون قلب مورد نقد واقع شده است . بسیارند کسانی که دعوی بینش و بصیرت دارند امّا ذره ای از شمس معرفت بر قلب تیره و منکدرشان نتابیده است . مولانا این موضوع را در قالب تمثیلی کوتاه بیان داشته است و می گوید : صاحبدلی در دورۀ چلّه نشینی در عالم رویا سگی آبستن را بر سر راهی می بیند که بچه هایش داخل شکم او بانگ برآورده بودند . صاحبدل از این واقعه متعجّب می شود و چون بیدار می شود هر چه در بارۀ دلالت و تأویل رویایش می اندیشد به جوابی نمی رسد . پس به درگاه احدیّت التجا می جوید و جواب می رسد که : منظره ای که در رویا دیدی نمونه ای است از دعاویِ پوچ نابخردان که هنوز از حجاب طبیعت خارج نشده اند و با چشم بسته یاوه سرایی می کنند و کلماتِ قاهرۀ الهی را لقلقۀ لسانِ خود می سازند . توضیح چلّه نشینی ( خلوت ) در شرح بیت 1300 دفتر اوّل آمده است . ]
ناگهان صدای توله سگ ها را شنید . آن توله ها در شکم مادر خود پنهان بودند . یعنی هنوز زاده نشده بودند .
آن صاحبدل از صدای آن توله سگ ها تعجب کرد و پیش خود گفت : توله سگ ها در شکم مادر خود چگونه صدا می کنند ؟
آیا کسی تا کنون در این دنیا دیده است که توله سگ ها در شکم مادر خود صدا کنند ؟
آن صاحبدل وقتی که از خواب پرید و به خود آمد . لحظه به لحظه حیرتش بیشتر می شد .
چون در حال چلّه نشینی بود . کسی جز خداوند عزیز و جلیل نبود که مشکلش را حل کند . [ پس به درگاه الهی التجا جُست . ]
عرض کرد ، پروردگارا در این چلّه نشینی به علّتِ بروز این اِشکال و سؤال و جوابی که خود با خود دارم از ذکرِ تو فرومانده ام . [ زیرا این موضوع سببِ تفرقۀ خیال من شده است . ]
بال و پَرِ مرا گشوده فرما تا پرواز کنم و به باغِ ذکر و سیب زارِ معارفت درآیم . [ سیبستان = باغ سیب ، سیب زار ]
در همان لحظه صدای سروش غیبی به گوشش رسید که می گفت : آن رویایی که دیدی مثالی است از یاوه سرایی نابخردان .
زیرا این نابخردان هنوز از حجابِ طبیعت و پردۀ انانیت خارج نشده ، کورکورانه سخنان یاوه بر هم می بافند .
سر و صدای سگانی که هنوز در شکم مادر به سر می برند بی فایده است زیرا در این حالت نه شکاری تعقیب می کنند و نه شب ها نگهبانی می دهند .
چنین سگانی نه گرگی دیده اند که او را از تهاجم بازدارند و نه دزدی دیده اند که او را دفع کنند .
آدمیان فرومایه به سببِ حرص فراوان و شهوت ریاست طلبی درکی ضعیف دارند و در یاوه سرایی گستاخ و شوخ چشم اند . [ جَری = گستاخ ]
از بس به فکر مشتری و غم خوارِ خود هستند . نابخردانه به یاوه سرایی مشغول شده اند . ( گرم دار = غم خوار ، هر چیز که باعث دلگرمی شود ، مُشوّق / فُشار = هذیان ، بیهوده گویی ، سخن به مغز و باطل ) [ غافلان از حقیقت بس که در پی عِدّه و عُدّه دنیوی هستند بی محابا به بیهوده کاری و بیهوده گویی مشغول شده اند . ]
آن قومِ غافل بی آنکه ماهِ حقیقت را دیده باشند از آن نشانی ها می دهند و بدین ترتیب افراد ساده لوح را به گمراهی می گشند . [ روستایی = در اینجا مظهر ساده لوحی و خامی است . ]
منظور بیت : ابلیسان آدم رُو خود را واقف به اسرار و حقایق معرفی می کنند و بی آنکه ماهِ حقیقت را دیده باشند نزدِ ساده لوحان از نشانی های آن دَم می زنند . ]
چنین اشخاصی برای جلبِ مرید و هوادار و به منظور کسب جاه و مقام بدون آنکه ماهِ حقیقت را دیده باشند صد نشانه از آن می دهند .
خریداری که خریدش ( برای فروشنده ) نافع است . یکی بیشتر نیست . امّا این غافلانِ جاه طلب در بارۀ او دچار شک و تردیدند . [ حق تعالی اگر طالب و خریدار کسی شود آن شخص قطعاََ در تجارت خود با خدا منتفع شود . ]
امّا این قومِ دنیا طلب بس که مشغول مشتریانِ بی ارزش می شوند . مشتری حقیقی را می پرانند .
کسی که فرموده است : « خداوند می خَرَد » مشتری ماست . بهوش باش از غمِ مشتریان فاقدِ اعتبار بالاتر بیا . ( اِشتِراء = هم به معنی خریدن و هم فروختن است امّا غالباََ به معنی خریدن بکار رود ) [ مصراع اوّل اشاره است به آیه 111 سورۀ توبه « خداوند ، جان و مالِ مومنان را به بهای بهشت خریده است » ]
برو خریداری طلب کن که طالب تو باشد و از آغاز و انجام تو آگاه باشد .
بهوش باش مبادا هر نوع مشتری را طلب کنی . زیرا عشق ورزیدن به دو معشوقه قبیح است . ( دست کشیدن = لمس کردن ، گدایی کردن ، دست درازی از روی طمع ، در اینجا منظور طلب کردن است ) [ در قسمتی از آیه 4 سورۀ احزاب آمده « خداوند برای هیچکس دو قلب در درونش ننهاده است … » یعنی امکان ندارد که یک شخص هم شیطان را دوست بدارد و هم رحمان را . ]
اگر او تو را بخرد از او نه سودی به دست می آوری و نه سرمایه ای . زیرا آن مشتری نمی تواند به تو مابه ازایی دهد که ارزش آن به پایه ارزش عقل و خِرد رسد .
منظور بیت : تو برای جذب اهل دنیا و دستیابی به متاع آن باید از گرانقدرترین دارایی ات چشم پوشی کنی یعنی باید عقل و اندیشۀ خود را بدهی و به مقصود دنیوی خود برسی . و قطعاََ در این داد و سِتد زیان کرده ای . ]
چنین خریداری که حتّی به اندازۀ پشیزی ارزش ندارد . آیا تو بر او لعل و یاقوت نثار می کنی ؟ [ نیم لعل = کنایه از چیز حقیر و بی ارزش است . ]
حرص ، تو را کوردل می کند و از سعادت حقیقی ناکامت می گرداند . شیطان تو را مانند خود مطرود و ملعون می کند . ( مَرجوم = مطرود ، ملعون ، از مصدر رَجم به معنی طرد کردن ، سنگ زدن ، سنگسار کردن ) [ زیرا هر که به صفات شیطانی متبصف و به اخلاق اهریمنی متخلّق گردد همچون او شود . ]
چنانکه شیطان ملعون ، اصحاب فیل و قومِ لوط را مانند خود مطرود و ملعون کرد . [ سَخُوط = هم به معنی غضب شده و ملعون است و هم به معنی بسیار خشمگین . ]
مشتری حقیقی را صبر کنندگان درک کرده اند زیرا به طرف هر نوع مشتری و خریداری نرفته اند . ( صبر = شرح بیت 1602 دفتر اوّل ) [ مؤمنان صابر از آنرو که کفِّ نَفس کرده اند و اسیر مظاهر کاذب دنیوی نشده اند حضرت حق را یافته اند و همو خریدار پاکی و وارستگی آنهاست . ]
هر کس که از مشتری حقیقی یعنی حضرت حق رخ برتابد سعادت و اقبال و جاودانگی از او بیزاری می جوید یعنی هرگز به سعادت الهی دست نخواهد یافت .
آزمندان در حسرت ابدی ماندند چنانکه اهل ضروان در بندِ حسادت اسیر شده بودند . [ ضَروان = شرح بیت 474 دفتر سوم ]
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…