بیان حیله دفع مغبون شدن ، در بیع و شرا | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر سوم ابیات 3494 تا 3516
نام حکایت : استدعای آن مرد از موسی (ع) زبان بهایم با طیور
بخش : 8 از 8 ( بیان حیله دفع مغبون شدن ، در بیع و شرا )
جوانی نزدِ حضرت موسی (ع) می رود و می گوید : ای پیامبر خدا ، زبان جانوران را به من تعلیم دِه . باشد که از بانگ و آوای آنان ، در تقویتِ دین و ایمانِ خود بهره گیرم . حضرت موسی (ع) به او می گوید : دست از این هوی و هوس بدار و حدِ خود شناس . جوانِ ساده لوح دست از این خواستۀ خطیر خود برنمی دارد و همچنان بر آن اصرار می ورزد . حضرت موسی (ع) به درگاهِ الهی روی می کند و عرضه می دارد : خداوندا تو خود قضاوت فرما ، اگر بدو زبانِ جانوران آموزم چون ظرفیت و قابلیت آن را ندارد تباه شود و …
متن کامل « حکایت استدعای آن مرد از موسی (ع) زبان بهایم با طیور » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
یکی از صحابه به پیامبر (ص) گفت : من همیشه در داد و ستد و معامله ضرر می کنم .
مأخذ : این روایت است : مردی به حضور پیامبر (ص) آمد و گفت : من همیشه در داد و ستد زیان می کنم . حضرت فرمود : هر گاه به داد و ستد می پردازی بگو : فریبی در اینکار نیست . و یا بگو : تا سه روز اختیار فسخِ معامله را دارم . ( مأخذ قصص و تمثیلات مثنوی ، ص 118 )
آن صحابی گفت : هر کس که به من چیزی می فروشد و یا چیزی از من می خرد ، فریب و نیرنگش مانندِ جادو مرا تحتِ تأثیر قرار می دهد و مرا به بیراهه می کشد و به اشتباهم می اندازد .
پیامبر (ص) فرمود : تو که می ترسی در معامله سرت را کلاه بگذارند . هنگامِ خریدن کالا ، سه روز مهلتِ فسخِ معامله را از طرفِ مقابل بگیر .
زیرا درنگ از پروردگار است و شتاب از شیطان ملعون . [ اشاره به روایت « درنگ از خداوند است و شتاب از شیطان » ( احادیث مثنوی ، ص 95 ) ]
ای کسی که به نیاز خود توجه داری ، اگر یک لقمه نان پیشِ یک سگ بیندازی . آن سگ ابتدا لقمه را بو می کند و بعد می خورد . ( مُعنَنی = اعتنا کننده ، اهتمام کننده ) [ مولانا سگ را مثال می زند تا انسان ها حساب کار خود را بکنند . در جایی که سگ بلاتأمل چیزی نمی خورد . ای انسان تو که عقل داری نباید هر فکر و اندیشه ای را بلاتحقیق قبول کنی . ]
سگ بوسیلۀ قوّه شامّه خود ، لقمه را بو می کند و ما در عوض عقل داریم و با عقل سالم همۀ افکار و اندیشه ها را می بوییم . [ مُنتَقَد = نقّادی شده ، ناب ]
این زمین و آسمان از طرفِ حق تعالی طیِ شش روز تدریجاََ پدیدار شد . [ در چند آیه از قرآن کریم نظیر آیه 59 سورۀ اعراف ، آیه 3 سورۀ یونس ، آیه 7 سورۀ هود ، آیه 59 سورۀ فرقان و آیه 3 سورۀ سجده ، خلقت آسمان ها و زمین را طی شش یوم ( = روز ) دانسته که البته منظور از یوم ، روزِ معمولی نیست بلکه منظور برهۀ زمانی است . یعنی خلقت آسمان ها و زمین طی شش برهۀ زمانی آفریده شده است . ]
و اِلّا خداوند می توانست به محضِ گفتن کلمۀ وجودیّۀ کُن ( = باش ) به همه چیز جامۀ هستی بپوشد و صدها زمین و آسمان بیافریند . [ رجوع شود به شرح بیت 1789 دفتر اوّل و شرح بیت 2466 دفتر اوّل . ]
آن خداوندِ بزرگ ، انسان را تدریجاََ در مدتِ چهل سال به کمال می رساند .
و اِلّا می توانست که در یک آن ، پنجاه نفر را از کتمِ عَدم به منصّۀ وجود درآورد .
در جایی که حضرتِ عیسی (ع) با یک دعا می توانست بیدرنگ مُرده ای را زنده کند .
آیا آفرینندۀ عیسی (ع) نمی تواند که بیدرنگ انسان های بیشماری را پدید آورد ؟
این تأنّی و درنگ تماماََ برای تعلیم و تربیتِ توست . زیرا که طلب باید آهسته و بی وقفه باشد . [ بی سُکُست = بی وقفه ، ناگسسته ]
برای مثال ، جویبارِ باریکی که دایماََ در جریان است . نه نَجِس می شود و نه بویِ تعفّن می گیرد .
تأنّی و درنگ موجبِ خوشی و سعادتِ آدمی می شود . درنگ مانندِ تخم ، و خوشی و سعادت مانندِ پرنده است .
ای حق ستیز ، هر چند که پرنده از تخم پدید می آید ، پرنده چگونه ممکن است که شبیه تخم باشد ؟ [ عَنید = معاند ، دشمن ، ستیزه گر ]
صبر کن تا هر یک از اجزای تو در پایانِ کار ، مانندِ تخمِ پرنده ، پرندگانی پدید آورد . [ این ابیات بیان کنندۀ تجسمِ اعمال است . بدین معنی که هر یک از مکنونات و خصایل آدمی در نشئۀ دیگر به صورتی تجسم می یابد . امّا سببِ اینکه این مکنوناتِ روحی را به اعضای بدن نسبت داده اینست که خصایل و نیّاتِ روحی شخص بوسیلۀ اعضایِ بدنش به صورتِ انجامِ اعمالی خاص جلوه می کند . به اصطلاح ذکر وسیله کرده ، امّا صاحبِ وسیله را موردِ نظر قرار داده است . بنابراین صفات و ملکاتِ نهفته در آدمی مانندِ تخمِ پرندگان ، پس از مدتی به صورت جوجه متمثّل می شود . از یک تخم ، بومِ شوم پدید می آید و از آن دیگر ، همای همایون بال . ]
هر چند تخمِ مار شبیه تخمِ گنجشک است امّا در اصل میانِ تخمِ مار و گنجشک تفاوتِ بسیاری است .
مثال دیگر ، ای عزیز ، دانۀ گلابی شبیه دانۀ سیب است امّا بدان که میانِ آن دو نیز تفاوت هایی است .
مثال دیگر ، برگ ها نیز ظاهراََ همرنگِ یکدیگرند . امّا میوه های مختلفی می دهند .
همینطور جسمِ آدمیان ظاهراََ شبیه یکدیگر است امّا هر روحی به وسیلۀ چیزی زنده است . [ رَیع = حاصل و محصول ]
مثال دیگر ، مردمان در کوچه و بازار ظاهراََ مثلِ هم رفتار می کنند و امّا یکی در شادی است و آن دیگری در اندوه .
همینطور به هنگامِ مرگ ، همه ظاهراََ مانندِ یکدیگر جان می دهیم یعنی همگی ما بالاخره دیر یا زود طعمِ مرگ را می چشیم و از این نظر مانندِ یکدیگریم . امّا بر حسب باطن ، نیمی از ما زیانکاریم و نیمی دیگر کامیاب . یعنی جملۀ خلایق خواهند مُرد و مرگ به یکسان صالح و طالح را هدف قرار می دهد . امّا برای یکی عُروضِ مرگ ، دروازۀ سعادت جاودان است و برای دیگر ، مرداب تیره روزی . [ خُسرو = پادشاه ، در اینجا به معنی کامیاب است ]
شرح و تفسیر بخش قبل شرح و تفسیر حکایت بعد
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…