بیان حال خودپرستان در نعمت وجود انبیا | شرح و تفسیر در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شاعر : مولانا جلال الدین محمد بلخی
کتاب : مثنوی معنوی
قالب شعر : مثنوی
آدرس شعر : مثنوی معنوی مولوی دفتر دوم ابیات 3059 تا 3087
نام حکایت : هندو که با یار خودش جنگ می کرد بر کاری
بخش : 3 از 3 ( بیان حال خودپرستان در نعمت وجود انبیا )
چهار نفر هندی به مسجدی وارد می شوند و به نماز می ایستند . در اثنای نماز مؤذنی وارد می شود . یکی از آن چهار تن در وسطِ نماز به حرف می آید و به او می گوید : مگر وقتِ نماز شده است ؟ رفیق او در اثنای نماز این حرف را می شنود و برای اینکه وی را متوجه کار خلافِ خود کند به او می گوید : حالا که وسطِ نماز حرف زدی ، …
متن کامل « حکایت هندو که با یار خودش جنگ می کرد بر کاری » را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید .
هر یک از دعوت کنندگانِ حق که در بارۀ معایب اخلاقی و گناه و دل هایِ سختِ همچون سنگ و روان هایِ سیاه و تباهکار سخن می گفت .
از سبک شمردن فرمان های خدا و از بی اعتنایی به فردایِ قیامت حرف می زد .
و از هوی و هوس و از شیفتگی به این دنیایِ خوار دادِ سخن می داد و ناتوانی و تسلیم آنان را در قبالِ نَفسِ امّاره به زبونی زنان تشبیه می کرد .
و گریختن از نکته ها و نصیحت های خیرخواهان را بیان می کرد و نفرت آنان را از دیدارِ نیکان به زبان می آورد .
زیانِ بیگانه بودن با عالَمِ دل و اهلِ دل و تزویر و ریاکاری با شاهان را بیان می کرد . [ روبه شانگی = مجازاََ به معنی حیله و تزویر آمده ، چنانکه در دیوانِ کبیر آمده است :
چو شیر سرمست بیرون جِه نه اوّل دان و نه آخر / که آید ننگِ شیران را ز روبه شانگی کردن
زشتی این کار را که افرادِ قانع را گدا به شمار می آوردند متذکر می شد و از حسادت های نهانِ آنان در دشمنی با صالحان حرف می زد . [ در قبالِ این همه بیانِ حقیقت و ارشاد و راهنمایی ، آنان به طریق حق درنیآمدند و همچنان به عناد خود ادامه دادند . ]
هر گاه آن مردان الهی از رویِ خلوصِ نیّت و صفای باطن ، هدیۀ تو را بپذیرد . می گویی : او گداست ، و اگر هم نپذیرد ، می گویی اهلِ ریا و تظاهر و حقه بازی است . [ زَرق = حیله و تزویر ]
اگر با مردم نشست و برخاست کند ، می گویی : حتماََ طمعی دارد و اگر به کُنجِ خلوت رود و با کسی حَشر و نَشر نکند . می گویی : عجب آدمِ متکبّری است . [ طامع = طمع کار / مُولع = عریص ]
یا اگر برای قبولِ ارشادِ آنان هیچ بهانه ای نتوانی بتراشی مانند منافقان عذر می آوری که : بله ، من گرفتار هزینه فرزند و همسرم هستم . [ و اِلّا به راهِ تو می رفتم . اشاره است به مضمونِ آیه 11 سورۀ فتح ، بزودی اعراب صحرانشین که از حکمِ جهاد تن زده اند به تو گویند که دارایی و خانوادۀ ما ، ما را به خود سرگرم داشته اند . برای ما آمرزش خواه ، آنان این سخنان را که به زبان می گویند در قلبشان هیچ ریشه ای ندارد . ]
من نه وقتِ سر خاراندن دارم و نه توجّهی به امورِ دینی .
ای فلانی ، ما را به همّتِ والای خود یادآور ( التماس دعا داریم ) تا ما نیز بالاخره جزء اولیاء الله شویم .
او این حرف را نیز از روی درد و سوزِ دل به زبان نمی آورد . بلکه مانند آدمِ خواب زده ای است که حرفِ پریشان و بی ربطی می زند و دوباره به خواب می رود .
آن منافق ریاکار می گوید : من چاره ای جز این ندارم که برای اداره زندگی خانواده ام تلاش کنم و با خلوص و پشتکار به کسبِ حلال مشغول گردم . [ بُنِ دندان = از صمیمِ دل ]
چه حلالی ؟ ای گمراه ، من که جز ریختن خونِ تو حلالِ دیگری نمی بینم .
آدمی مانند تو از خدا می تواند بگذرد ولی از غذا هرگز ، از دین می تواند صرف نظر کند ولی از معبودهای دروغین اصلاََ . [ لوت = شرح بیت 521 دفتر دوم / طاغوت = سرکش ، متجاوز ، هر معبودی جز خدا ]
ای کسی که نمی توانی از این دنیایِ پست خودداری کنی ، چطور می توانی بر دوری از خداوندی که بساطِ زمین را گسترده است صبر کنی ؟ [ مصراع دوم اشاره است به آیه 48 سورۀ ذاریات « و زمین را بگستراندیم ، پس ماییم نیکو گسترندگان » ]
ای کسی که از ناز و نعمت نمی توانی چشم پوشی کنی ، چطور می توانی از خداوندِ بخشنده بگذری ؟
ای کسی که نمی توانی بر هر پاک و ناپاکی صبر کنی ، پس چطور بر آفرینندۀ آنها توانی صبر کرد ؟
کجاست آن دوستِ خالصِ حضرتِ حق که از غارِ طبیعت و نهانخانۀ مادیّت بیرون آید و بگوید : این پروردگار من است . آنگاه بگوید : کجاست خداوندِ حقیقی جهان ؟ [ اشاره است به آیه 76 تا 79 سورۀ انعام « آنگاه که شبِ تاریک همه جا را فرا گرفت ، ستاره ای بدرخشید . ابراهیم گفت : اینست پروردگارِ من ، و چون آن ستاره فرو شد ، گفت : من فروشوندگان را دوست ندارم . و آنگاه ماهی تابان دید ، گفت : اینست پروردگار من ، و چون آن ماه فرو شد . گفت : اگر خداوند مرا هدایت نکند هر آینه از گمراهان شوم . و آنگاه که آفتاب را تابان دید گفت : این است پروردگار من ، این بزرگتر است . و چون فرو شد گفت : من بیزارم از هر آنچه شما شریک و انبازِ خدا می دانید . همانا من روی بگردانم به سویِ کسی که آسمان و زمین را بیافرید در حالی که بر آیین او راست رونده ام و نیستم از مشرکان » ]
من به این دو جهان نگاه نمی کنم مگر آنکه مشاهده کنم که این دو مجلس به چه کسی تعلق دارد ؟ [ دو مجلس = اشاره به دو جهان دارد ( شرح اسرار ، ص 166 ) ]
من تا صفاتِ الهی را مشاهده نکنم اگر نانی بخورم در گلویم گیر می کند . [ عارف بالله ، جهان و جهانیان را مظاهر مختلفِ صفات و اسماء حضرت حق می داند ( شرح اسرار ، ص 166 ) مصراع دوم کنایه از بهره وری از لذّات و مواهبِ دنیوی است . یعنی اگر عارفِ حقیقی از دنیا بهره ای برد . آن را نتیجه لطف و انعامِ حق تعالی می داند و اگر جز این باشد بدان نیز اعتنایی نمی کند . ]
او چگونه می تواند بی تماشای جمالِ حق ، و دیدن گُل و گُلزار او لقمه ای را هضم کُند ؟
به جز گاو و الاغ چه کسی می تواند بدون امید به خدا از این آبشخور دنیا آبی بنوشد ؟ [ آب خَور = آبشخور ]
آن کسی که همچون چهارپایان است و بلکه فروتر از چهارپایان . اگر آکنده از نیرنگ هم که باشد . باز مُتُعفّن و بویناک است . [ اعمال و کردارِ او نفرت انگیز است و همین اعمال و کردارِ زشت او ، مانند بویِ بَد ، حقیقتِ باطنی او را بر مَلا می کند و همۀ نقشه هایش را نقشِ بر آب می سازد . ]
هم حیله هایِ او رو به سقوط و فنا می رود و هم خودِ او ، یا نیرنگِ او پنهان است و خودِ او رو به سقوط . او چند صباحی زندگی می کند و روزگارش به پایان می رسد . [ سرزیر شدن = سرنگون شدن / روزگارک = کنایه از عُمرِ کوتاه ]
مغزش سست و عقلش فرتوت می شود . عمر او می گذرد در حالی که مانند الف هیچ چیزی از خود ندارد . [ الف = نه نقطه ای دارد و نه حرکتی و نه علامتی ، در تعبیراتِ مولانا گاه اطلاق می شود بر وجودِ مجازی که ذاتاََ چیزی از خود ندارد و حتی مالکِ هستی مجازی خود نیست . = شرح بیت 1514 دفتر اوّل / خَرِف = پیر سبک مغز ]
اگر چنین شخصی به یاوه مدعی شود که : من نیز در اندیشۀ الهی فرو رفته ام . این نیز از حیله ها و افسانه سرایی هایِ نَفسِ امّاره است . [ دَستان = حیله ]
و اگر چنین شخصی بگوید : خدا آمرزگار و مهربان است . این نیز حیله ای است از حیله هایِ نَفسِ فرومایه .
ای کسی که از نان و نعیمِ دنیا دستت خالی است و از شدّتِ اندوه جانت به لب رسیده است . اگر واقعاََ ایمان داری که خداوند ، آمرزگار و مهربان است ، پس چرا این همه می ترسی ؟
سرزمین ایران از دیرباز مهد تفکرات عرفانی بوده است . از این رو در طی قرون و اعصار ، نام آورانی بی شمار در عرصه عرفان و تصوف در دامن خود پرورش داده است . یکی از این بزرگان نام آور ، حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی است که به ملای روم و مولوی رومی آوازه یافته است . او در ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ زاده شد . پدر او محمدحسین خطیبی است که به بهاءالدین ولد معروف شده است و نیز او را با لقب سلطان العلما یاد کرده اند . بهاء ولد از اکابر صوفیه و اعاظم عرفا بود و خرقه او به احمد غزالی می پیوست و در علم عرفان و …
متن کامل زندگینامه مولانا جلال الدین بلخی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
مثنوی معنوی کتابی تعلیمی و درسی در زمینه عرفان ، اصول تصوف ، اخلاق ، معارف و …است . مولانا بیشتر به خاطر همین کتاب شریف معروف شده است . مثنوی معنوی دریای ژرفی است که می توان در آن غواصی کرد و به انواع گوهرهای معنوی دست یافت با آنکه تا آن زمان کتابهای ارزشمند و گرانقدری نظیر منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقت الحقیقت سنائی و گلشن راز شبستری از مهمترین و عمیق ترین کتب عرفانی و صوفیانه به شمار می رفتند ولی با ظهور مثنوی معنوی مولانا و جامعیت و ظرافت و نکته های باریک و …
متن کامل معرفی جامع کتاب مثنوی معنوی مولوی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…