شرح و تفسیر غزل شماره 55 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
ای جانان ، خم زلفت دام اهل کفر و اهل اسلام است . یعنی زلفت ، قلابی است برای صید کردن و جذب نمودن این ها ، و این کار شمه ای است از کارستانِ زلفت . یعنی صید و شکار کردن اهل کفر و اهل دین با دامِ زلف ، کمترین پیشه تو است . [ دام کفر و دین = یعنی چه کافر و چه مسلمان فرق نمی کند هر دو را شکار می کند / کارستان = محلی که در آنجا کارِ زیاد انجام داده شود مثل کارخانه / شمه = بوی خفیف و کم ، قلت هر چیزی ]
ای جانان ، جمالت معجز زیبایی است یعنی غایت حُسن به جمال تو منحصر است و حدیثِ غمزۀ چشمت سِحرِ آشکاره است . [ جمالت معجز حُسن است = در زیبایی به تمام زیبایان سَری و در تمام دنیا نظیر تو زیبایی وجود ندارد ]
از چشم موزون و از نگاه مطبوع تو ای جانان چگونه می شود جان به در برد . که دائم با کمانِ ابرو در کمین است . یعنی باد و ابروی کمانی دائماََ در صدد شکار جان است . پس جان چگونه از آن خلاص شود . [ شوخ = در این قبیل موارد یعنی خونگرم . و یا کسی که حرکاتش مطبوع و موزون است ]
بر آن چشم سیاه جانان صد آفرین باد . زیرا که در عاشق کشی سحار ممتاز و بی نظیر است . [ عاشق کشی = کشنده عاشق / سِحر آفرین = خلق کننده سِحر ، سحار ]
علم هیأت عجب علمی است که از اشکال و قواعد عشق سخن می گوید که چرخ هشتم در برابر او مانند زمین هفتم است . [ هیأت = علمی است که از احوال ستارگان و وضع آنها نسبت به یکدیگر بحت می کند / چرخ هشتم = کنایه از فلک ثوابت است است . یعنی فلکی که کواکب ثابت در آن قرار دارند و مراد چرخ بلند و مقام و مرتبۀ عالی است . و هفتم زمین ، مقصود پایین ترین طبقۀ زمین ، اسفل السافلین ، و کنایه از پستی مقام است . چرخ هشتم به عنوان مقامی عالی به زمین هفتم به مثابۀ مقامی پست مقایسه شده . می گوید : چرخ هشتم در علم هیأت آنقدر ناچیز است که با پایین ترین طبقۀ زمین برابر است .
حاصل معنی : تصورات و قراردادهای نجومی در باب افلاک نزد عارفان که از طریق عشق به عوالم بالا سیر می کنند ارزشی ندارد . چنانکه در نظر عارف چرخ هشتم که در نجوم آخرین مرحلۀ علم منجمان است با زمین هفتم که مقام پستی است برابر است . آخرین حد درک عقل و علم آغاز مرحلۀ عشق است .
گمان مبری که بدگو یعنی ذمام و غیبت گو مُرد و جان خود را خلاص کرد یعنی با مردن جان خود را تخلیص کرد . زیرا حسابش هنوز با کرام الکاتبین تسویه نشده یعنی هنوز باقی است . مراد این است که اگر در این دنیا نتیجۀ عمل خود را ندیده ، در آخرت عذاب خدا باقی است ، و هر کس نتیجۀ عمل خود را خواهد دید .
ای حافظ از مکرِ زلفِ او ایمن مباش زیرا دل را گرفت و بُرد و حالا به فکرِ بردن دین است و اسناد این کار به زلف مجازی است . زیرا آن که دل را گرفت و برد جانان است .
دکلمه غزل شماره 55 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
ا
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…