شرح و تفسیر غزل شماره 54 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
از شدّتِ گریه مردمک به خون نشسته . یعنی غرق خون گشته است . حال ببین که در طلبِ تو حالِ مردم چگونه است . حاصل کلام : هر که طالب تو باشد باید خیلی خون ها بخورد تا وصالت دست دهد . [ مردمِ چشم = مردمک چشم ]
به یاد لب لعل تو و نیز و به یاد چشم مست مم گونِ تو . شراب سرخی که از پیاله غم کی خورم ، خون است یا شراب سرخی که می خورم خون است .
از مشرقِ سرِ کویت اگر آفتابِ طلعت طلوع کند . دلیلِ مبارکیِ ستارۀ من است . حاصل کلام : اگر آفتابِ طلعتِ تو را در انتهای کویت ببینم می دانم که ستارۀ بختم همایون است .
کلام و صحبتِ فرهاد حکایت لب شیرین است یعنی فرهاد دائماََ از لبِ شیرین صحبت می کند و چین و شکن زلفِ لیلی ، مقامِ دل مجنون است . یعنی دلِ مجنون دائماََ در شکنج طرّۀ لیلی است . حاصل کلام : عاشق ، همیشه در آنجاست که جانانش است . [ شکنج = شکن ، مراد چین و شکن زلف / مقام مجنون است = مراد « مقام دل مجنون است » زیرا مقام دل عشاق در زلف و طرّه و گیسوی معشوق است ]
خاطرم را بدست آر و تسلی ام دِه زیرا قدّت چون سرو دلجو است و یا چون سرو ، دلجو است و حرف بزن که کلامت لطیف و موزون است و از هر لحاظ صفا می بخشد . [ دلم بجو = دلم را بدست آور و تسلی ام بده ]
ای ساقی از دورِ باه به جان مان راحتی رسان . یعنی پیاله ای چند به ما بده . زیرا از جورِ دورِ گردون خاطرم رنجور و محزون است . پس باده بده که با کیفیت آن از رنج و الم خلاص شوم . [ ز دورِ باده = ز دورِ مجلس باده / رنج = زحمت ]
از آن زمان که پسرِ عزیزم از دستم رفت . کنار دامن من و یا کنار دامنم و اطرافم چون رودِ جیحون . یعنی از کثرت گریه و بکاء در اطرافم دریاها و چشمه ها جاری شده . [ رود = در اینجا به معنای پسر ، در لحجه خراسانی بچه را گویند ]
دل غمگینِ من چگونه می تواند به اختیار خود شاد شود که این از اختیارش خارج است . یعنی اختیارش در دستِ خودش نیست . [ اندرون = درون ، داخل ، در اینجا به معنی قلب است / بیرون = خارج ]
حافظ از بی خودی طالب یار است . چون مفلسی که طالب گنجِ قارون باشد . یعنی طالب شدن گدایی چون حافظ به یار . عیناََ مانند طالب بودن مفلسی به گنجِ قارون است . [ بیخودی = لایعقل / مفلس = کسی را گویند در عین حالی که صاحب ثروت است ولی برای خرج روزانه محتاج یک پول سیاه باشد / قارون = از خویشان حضرت موسی که به کثرت مال مشهور بوده ]
دکلمه غزل شماره 54 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
ا
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…