شرح و تفسیر غزل شماره 116 دیوان سعدی شیرازی

ای خواجه به کوی دلستانان / زنهار مرو که ره به در نیست

ای سرور ، بر حذر باش از اینکه به سر منزل معشوقان گام نهی ، زیرا رهایی از آنجا ممکن نیست . [ خواجه = لقبی برای وزیران ، آقا و سرور ، شخص بزرگ و مهتر / زنهار = شبه جمله است ، امان ، البتّه / دلستانان = کنایه از معشوقان دلربا و زیبارو / ره به در نبودن = کنایه از راه فرار و گریزگاهی وجود نداشتن  ]

دانند جهانیان که در عشق / اندیشه عقل معتبر نیست

تمام مردم دنیا می دانند که آنچه عقل برای رهایی از عشق می اندیشد ، اعتباری ندارد .

گویند به جانبی دگر رو / وز جانب او عزیزتر نیست

همه به من می گویند او را رها کن و به جانبی دیگر روی آور . امّا باید دانست که عزیزتر از جهتی که به او منتهی می شود ، جانب و جهتی یافت نمی شود .

گرد همه بوستان بگشتیم / بر هیچ درخت از این ثمر نیست

سراسر باغ و بوستان را زیر پای گذاشتم ، امّا هیچ درختی را ندیدم که چون تو برومند باشد . [ ثمر = میوه ]

من درخور تو چه تحفه آرم ؟ / جان است و بهای یک نظر نیست

من چه ارمغانی می توانم به تو بدهم که شایستۀ تو باشد ؟ چرا که من تنها جانی دارم و جان هم بهایی ندارد تا برای یک بار نگریستن به تو نثار شود . [ درخور = لایق و سزاوار / تحفه = ارمغان و هدیه / بهای یک نظر = ارزش یک نگاه و دیدن ]

دانی که خبر ز عشق دارد ؟ / آن کز همه عالَمش خبر نیست

می دانی چه کسی از عشق آگاه داست ؟ کسی که تنها از دوست آگاهی دارد و جز او به چیزی نمی اندیشد و از هیچ چیز خبر ندارد .

سعدی چو امید وصل باقی است / اندیشه جان و بیم سر نیست

ای سعدی ، از آنجا که هنوز امید رسیدن به دوست در ما زایل نگشته است ، بنابراین ترسی از جان باختن و سر در انداختن نداریم / [ اندیشه = بیم و ترس ]

پروانه ز عشق بر خطر بود / اکنون که بسوختش ، خطر نیست

پروانه در اثر عاشق بودن گرد سر شمع می گشت و در معرض خطر قرار داشت ، امّا اکنون که عشق او را سوزانید ، دیگر هیچ خطری او را تهدید نمی کند .

شرح و تفسیر غزل 115 شرح و تفسیر غزل 117