غزل شماره 167 دیوان غزلیات سعدی شیرازی / شرح و تفسیر

ز درد عشق تو دوشم امید صبح نبود / اسیر عشق چه تاب شب دراز آرَد ؟

در اثر درد عشق امیدوار نبودم که شب را به صبح برسانم . به راستی آنکه در چنبرۀ عشق اسیر است ، چگونه می تواند شب دراز جدایی را تحمّل کند ؟ [ درد = احساس نیاز و تمنّای شدید برای رسیدن به معشوق ، درد طلب عشق / دوش = دیشب / تاب آوردن = تحمّل کردن و طاقت آوردن ]

دلی عجب نَبوَد گر بسوخت ، کآتش تیز / چه جای موم که پولاد در گداز آرَد

اگر دلی بسوزد تعجبی ندارد زیرا آتش شعله ور ، پولاد را هم ذوب می کند تا چه رسد به دلی که همچون موم نرم است . [ آتش تیز = آتش تند و سوزان و افروخته / موم = مادّۀ زرد رنگ و نرم و بسیار قابل جذب که مظهر نرمی و تسلیم است / در گداز آوردن = ذوب کردن ]

تویی که گر بخرامد درخت قامت تو / ز رشک ، سروِ روان را به اهتزاز آرَد

تو آن کسی هستی که اگر قامت چون درخت تو خرامیدن آغاز کند . سرو روان در اثر رشک قامتت به حرکت درمی آید . [ خرامیدن = با ناز و خوشی حرکت کردن / رشک = حسد / سرو روان = سرو بالنده و قد کشیده / اهتزاز = جنبش و حرکت ]

دگر به روی خود از خَلق در بخواهم بست / مگر کسی ز توام مژدۀ فراز آرَد

بعد از این در به روی خود می بندم و با مردم نمی پیوندم . مگر با کسی که از تو خبر خوشی برایم بیاورد . [ فراز آوردن = پیش آوردن ]

اگر قبول کنی ، سَر نهم بر قَدَمت / چو بُت پرست که در پیشِ بُت نماز آرَد

اگر بپذیری ، سر بر قدمت می گذاریم . به همان گونه که بت پرست در پیش بت به سجده می افتد . [ نماز آوردن = سجده کردن و پرستیدن / سر بر قدم نهادن = کنایه از مطیع و تسلیم شدن ]

یکی به سمع رضا گوش دل به سعدی دار / که سوز عشق سخن های دلنواز آرَد

یک بار با گوش خرسندی از صمیم دل به سعدی گوش فرا ده . زیرا سوزش عشق موجب و موجد سخنان دلنشین خواهد شد . [ سمع رضا = گوش خشنودی و موافقت / دلنواز = زیبا و دلنشین / گوش داشتن = کنایه از توجّه کردن ]

شرح و تفسیر غزل 166 شرح و تفسیر غزل 168