شرح و تفسیر غزل شماره 67 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
عجبا آن شمعی که دل ها را متشوق می کند . یعنی خاطرها را شوق می بخشد ، از خانۀ کیست ، یعنی فرزند کیست . جان ما را آتش زد . بپرسید که جانانۀ کیست و دلربای کیست . [ یارب = در اینجا یعنی عجبا ، در مقام تعجب استعمال شده و حالت ندا و منادا ندارد / دل افروز = روشن کننده دل / کاشانه = خانۀ زمستانی / بپرسید = سؤال کنید ]
آن شمع دلفروز که فعلاََ خانه برانداز دل و دین من است . عجبا با که همخواب و همبستر است و با که همخانه می باشد . حاصل اینکه ، مرا خراب و بیچاره کرد . آیا که را آباد و احیاء کند . [ حالیا = حالا / خانه برانداز = خانه خراب کن / هم آغوش = آغوش تاش / همخانه = خانه تاش ]
_ برخی به خواجه اعتراض کرده اند که به صرف گمان ، جانانش را با دیگران هم آغوش کردن مناسب نیست . و بعضی جواب داده اند که خواجه از روی رنجش چنین حرفی زده است . و عده ای دیگر این جواب را رد کرده اند به این دلیل که عاشق هر قدر هم از معشوق خود رنجش داشته باشد شایسته نیست این نوع نسبت ها را به وی دهد علی الخصوص صاحب دولتی چون خواجه . و باز عده ای دیگر گفته اند : لفظ «که» در اینجا عبارت از پدر و مادر جانان است یعنی در آغوش کدام پدر و مادر می خوابد چنانکه در بیت قبل فرزند کیست ، گفته .
بادۀ لب چون لعلِ آن جانان که خدا نکند از لبِ من دور باشد . راحِ روح کیست ؟ یعنی به جانِ که جان می بخشد . و با که پیمان بسته است که هم قدح شود . [ راح = در اینجا یعنی شراب ]
محض خاطر خدا بپرسید که مصاحبت آن شمعِ سعادت پرتو به پروانۀ کیست و یا به سبب پروانۀ کیست . یعنی کاتب ازل این سعادت را به پیشانی که نوشته و برای که تقدیر کرده است . [ دولت صحبت = مصاحبت / خدا را = برای خاطر خدا / به پروانه کیست = پروانه در اینجا خط همایونی است که بنا به مقتضای مصلحتی ، پادشاهان به نامِ کسی صادر کنند و آن که این دست خطِ همایونی را به صاحبش در خارج می رساند . او را هم پروانه گویند . در بین سلاطین عجم این خود یک منصب است . ]
به این شمعِ دلفروز هر کسی افسونی می دمد و با مکر و حیله سعی می نماید که تمایل او را به خود جلب نماید . اما معلوم نشد که دلِ نازک و ظریف او به افسانۀ که و به رقیۀ که مایل است . حاصل اینکه ، هر کسی برای اینکه او را به خود اختصاص دهد . قصه ها و افسانه ها می خواند اما معلوم نیست که به قصۀ که مایل است . [ افسون = حیله و مکر و آنچه زیر لب خوانده و فوت کنند / نازک = ظریف ، صفت است برای دل / افسانه = اسطوره ]
عجبا ، آن شمعِ دلفروزِ شاه وش و زهره جبین ، دُرِ یکتای که و گوهر یکدانۀ کیست . یعنی فرزند که و جگر گوشۀ کیست . [ شاه وش = مانند شاه / جبین = پیشانی / زهره جبین = پیشانی براق / دُر = مروارید / دُرِ یکتا = مروارید یکدانه در یک صدف که این مروارید عادتاََ درشت می شود ]
به آن جانان گفتم : آه از دلِ دیوانۀ حافظ که در فراق تو چه می کشد . در حالیکه زیر لب می خندید گفت : دیوانۀ کیست . یعنی من او را دیوانه نکرده ام و از دیوانگی او خبر ندارم . مرادش این است که هر که دیوانه کرده به او شکایت کن .
دکلمه غزل شماره 67 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
1) ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما / افتاده در غرقابه ای ، تا خود که داند آشنا…
1) هر آن ناظر که منظوری ندارد / چراغ دولتش نوری ندارد 2) چه کار اندر بهشت آن مدّعی را…
1) ای بادِ بی آرامِ ما ، با گُل بگو پیغام ما / که : ای گُل ، گُریز اندر…
1) مگر نسیم سَحر بوی یار من دارد / که راحت دل امّیدوار من دارد 2) به پای سرو درافتاده…
1) ای نوبهارِ عاشقان ، داری خبر از یارِ ما ؟ / ای از تو آبستن چمن ، و ای…
1) غلام آن سبک روحم که با ما سر گران دارد / جوابش تلخ و ، پنداری شِکر زیر زبان…