هیچ چشمِ بدی آدمی را چنان مُهلِک نیست | شرح و تفسیر

که بلغزد کوه از چشمِ بدان / یُزلِقُونَک از نُبی برخوان بدان

زیرا از نگاهِ بَدچشمان کوه به لرزه آید . در قرآن کریم ، آیه وَاِن یَکاد را بخوان . [ نُبی = قرآن / یَزلِقُونک = لفظاََ یعنی بلغزانند تو را . و اشاره است به آیه 51 سورۀ قلم « و همانا چون کافران قرآن بشنودند نزدیک بود که با چشمانِ خود تو را هلاک سازند و گویند که او (محمّد) دیوانه است »

ابوالفتوح در سببِ نزول این آیه آورده است که طایفۀ بنی اسد به داشتنِ چشمِ بَد معروف بودند . در خبر است که یکی از ایشان اگر به یک گاو و یا شتری سالم نگاه می کرد حیوان چند قدمی بیش نمی رفت که بر زمین می افتاد . و هر گاه آنان به گوشت نیاز داشتند به گاو و یا شتری نگاه می کردندو می گفتند چقدر زیباست . من نظیر آن را ندیده ام . همینکه این حرف را می زدند آن حیوان درجا می افتاد و صاحبش سرش را می بُرید . و بدین ترتیب گوشت به دست می آوردند . در میانِ آنها مردی بود که از همۀ آنان بدچشم تر بود . گاه که دلش می گرفت خیمه را بالا می زد و به کاروان ها نگاه می کرد و آن حیوانات در دَم بر زمین می افتادند . دشمنانِ پیامبر (ص) از آن مرد خواستند که پیامبر را چشم کند که خدا او را حفظ کرد ( تفسیر ابوالفتوح ، ج 10 ، ص 107 و 108 ) ]

احمدِ چون کوه لغزید از نظر / در میانِ راهِ بی گِل بی مَطَر

حضرت محمّد (ص) که همچون کوه ، استوار بود . در راهِ هموارِ بدونِ گِل و باران بر اثرِ چشمِ بَد لغزید .

در عجب درماند کین لغزش ز چیست ؟ / من نپندارم که این حالت تهی ست

شگفت زده شد که سببِ این لغزیدن چیست ؟ گمان ندارم که این حالِ کنونی ام بی دلیل باشد .

تا بیامد آیت و آگاه کرد / کان ز چشمِ بد رسیدت وز نبرد

تا اینکه آیه نازل شد و پیامبر را از رازِ آن حالت خبر داد و فرمود که آن حالت به سببِ چشم زخم و عداوتِ کافران پدید آمده است . [ چشم بَد = شرح بیت 4151 دفتر سوم ]

گر بُدی غیرِ تو ، در دَم لا شدی / صیدِ چشمِ و سُخرۀ اِفنا شدی

اگر هر کس بجز تو بود در همان لحظه به هلاکت می رسید و شکارِ چشمِ بَد می شد و مقهورِ نابودی می گردید . [ لا شدی = نادبود می شد / سُخره = ذلیل ، مقهور / اِفنا = مخفّفِ اِفناء به معنی فانی کردن ، نابود نمودن ، در اینجا به معنی فنا و هلاکت ]

لیک آمد عصمتی دامن کشان / وین که لغزیدی ، بُد از بهرِ نشان

امّا در آن حال از جانبِ من ، حفاظتی به سوی تو بیامد و به تو هشدار داد که این لغزیدنِ تو نشانه ای ار تأثیرِ چشمِ بَد بود . ( دامن کشان = خرامان ) [ مصراعِ اوّل ناظر است به قسمتی از آیه 67 سورۀ مائده « … و خداوند تو را از ( هر گونه شَرّ و زیانِ ) مردم مصون دارد . همانا خداوند قومِ کافران را هدایت نکند … » ]

عبرتی گیر ، اندر آن کُه کن نگاه / برگِ خود عرضه مکن ای کم ز کاه

در حالی که آن حضرت همچون کوهِ پُر شُکوه بود در معرضِ چشمِ بَد قرار گرفت . پس تویی که از حیثِ روحی و باطنی حتّی از کاه هم سبک تر و بی مقدارتری به آن کوه بنگر و اینقدر از قدرت و صولتِ خود دَم مزن و عرضِ اندام مکن . [ برگِ خود عرضه کردن = اسباب و توشۀ خود را به رُخ کشیدن ، قدرت نمایی کردن ، عرض اندام نمودن ]

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد