قصه مندیل در تنور پر آتش انداختن و نسوختن | شرح و تفسیر

از اَنس ، فرزندِ مالک آمده ست / که به مهمانیِ او شخصی شده ست

در باره اَنس بن مالک اینطور روایت شده که شخصی به مهمانی او رفت .

اَنس با مالک از قبیلۀ خزرج و از انصار و اصحاب پیامبر (ص) بود . کنیه او ابوتمامة و یا ابوحمزه بوده است . رجالِ حدیث ، 2286 حدیث از او روایت کرده اند . وی پس از رحلت رسولِ خدا به دمشق سفر کرد و از آنجا به بصره رفت و در این شهر جان سپرد . وی آخرین نفر از اصحابِ رسول خداست که در بصره وفات کرده است . ( اَعلام زِرِکلی ، ج 1 ، ص 366 ) .

او حکایت کرد کز بعدِ طعام / دید اَنس دستارِ خوان را زرد فام

آن مهمان نقل می کند که پس از خوردن غذا ، اَنس دید که دستمالِ سفره ، چرک و زرد رنگ شده است .

چِرکن و ، آلوده ، گفت : ای خادمه / اندر افکن در تنورش یک دمه

اَنس وقتی دید که دستمال سفره چرک و آلوده شده ، به کنیزش گفت : آن را لحظه ای به تنور بینداز . [ چِرکِن = چرکین ، ناپاک ]

در تنورِ پُر ز آتش درفگند / آن زمان دستارِ خوان را هوشمند

آن کنیز هوشیار ، فوراََ دستمالِ سفره را درونِ تنورِ پُر از آتش انداخت .

جمله مهمانان در آن خیره شدند / انتظارِ دودِ کندُوری بُدند

همۀ مهمانان از کارِ آن کنیز حیرت کردند و منتظر بودند که آن دستمال در دَم بسوزد و دودی از آن بلند شود . [ کندوری = دستار خوان که دست و دهان را با آن پاک می کنند ، دستمال سفره ]

بعدِ یک ساعت برآورد از تنور / پاک و اسپید و از آن اَوساخ دور

امّا بر خلافِ پندار مهمانان ، آن کنیز در زمانی کوتاه ، دستمال سفره را از تنور بیرون آورد در حالی که پاک و سفید شده بود . [ اَوساخ = جمع وَسَخ به معنی چرک ]

قوم گفتند : ای صحابیِ عزیز / چون نسوزید و مُنَقّی گشت نیز

مهمانان گفتند : ای یارِ گرامی پیامبر (ص) چرا این دستمال نسوخت و تازه پاک و تمیز هم شد ؟ [ مُنَقّی = پاک کرده شده ]

گفت : ز آنکه مصطفی دست و دهان / بس بمالید اندرین دستارِ خوان

انس گفت : دلیلِ نسوختن دستمال اینست که حضرت محمد مصطفی (ص) چند بار دست و دهان مبارکِ خود را با آن پاک کرده است .

ای دلِ ترسنده از نار و عذاب / با چنان دست و لبی کن اِقتراب

در اینجا مولانا شروع می کند به نتیجه گیری و می فرماید : ای دلی که از آتش و کیفرِ الهی می ترسی به چنان دست و لبی نزدیک شو .

چون جمادی را چنین تشریف داد / جانِ عاشق را چه ها خواهد گشاد ؟

در جایی که دست و دهان مبارکِ آن حضرت به یک دستمال که از جمادات است این همه شرافت بخشید . پس اندیشه کن چه اسراری بر قلبِ عاشق خواهد گشود ؟

مر کلوخِ کعبه را چون قبله کرد / خاکِ مردان باش ای جان در نبرد

تو به آن نگاه کن که حضرت ختمی مرتبت (ص) خانۀ کعبه را که سنگ و کلوخی بیش نبودچگونه به صورت قبله درآورد . پس ای جان ، در سعی و مجاهده ، خاکِ راهِ مردانِ الهی باش . [ نبرد = جهاد ، سعی و تلاش ]

بعد از آن گفتند با آن خادمه / تو نگویی حالِ خود با این همه ؟

سپس آن مهمانان به کنیزِ اَنس گفتند : تو با اینکه این همه اسرار مشاهده کرده ای . چرا حالِ درونی خود را به ما نمی گویی ؟

چون فگندی زود آن از گفتِ وی ؟ / گیرم او برده ست در اسرار پی

گیریم که انس به اسرارِ الهی واقف بود و می دانست که رسول خدا (ص) دست و دهان مبارک را با آن دستمال پاک کرده است . ولی چرا تو فوراََ آن دستمال را درون تنور انداختی ؟

این چنین دستارِ خوانِ قیمتی / چون فگندی اندر آتش ای ستی ؟

ای بانوی گرامی ، به چه علتی این دستمالِ سفره گرانبها را داخلِ آتش انداختی ؟ [ ستی = بانوی من ]

گفت : دارم بر کریمان اعتماد / نیستم ز اِکرامِ ایشان ناامید

کنیز در جواب گفت : من به اشخاصِ بزرگوار اطمینان دارم و از فضل و بخشش آنان ناامید نیستم .

میزری چه بوَد اگر او گویدم / در رَو اندر عینِ آتش ، بی نَدَم

یک دستمالِ سفره چه ارزشی دارد ؟ اگر او به من بگوید بدون هیچ ندامت و تردید به درون آتش برو . ( میزر = دستار ، پارچه ای که به کمر بندند ، در اینجا منظور همان دستمال سفره است ) [ ادامه معنا در بیت بعد ]

اندر افتم از کمالِ اعتماد / از عبادالله دارم بس امید

از غایتِ یقین و اعتقادی که به بندگانِ حقیقی خدا دارم ، درون آتش می روم . [ طبق قاعده اماله ، «اعتماد» با «امید» قافیه شده است ]

سَر دراندازم ، نه این دستارِ خوان / ز اعتمادِ هر کریمِ رازدان

به علتِ ایمان و اعتقادی که به این اولیای واقف به اسرار الهی دارم . سَرم را به درونِ آتش می اندازم نه این سفره را .

ای برادر خود بر این اِکسیر زن / کم نباید صدقِ مرد از صدقِ زن

ای برادر ، وجودِ خود را به کیمیای ارادت و ولایت مردان الهی بزن و کمرِ خدمت ببند که صداقتِ مرد نباید از صداقتِ زن کمتر باشد . [ اکسیر = شرح بیت 695 دفتر دوم ]

آن دلِ مردی که از زن کم بُوَد / آن دلی باشد که کم ز اشکم بُوَد

صداقتِ قلبی آن مردی که از صداقتِ قلبی زن ، کمتر باشد . آن قلب از شکم فروتر و پست تر است . [ قلبی که به زیورِ کمالاتِ معنوی آراسته نباشد از شکم که محلِ خون و نجاست است نیز کمتر است . چرا که در نظرِ اهل الله نجاست باطنی از نجاست ظاهری بدتر و منفورتر است .

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر حکایت بعد