شرح و تفسیر غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شرح و تفسیر غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی
شاعر : شمس الدین محمد حافظ شیرازی
کتاب : دیوان اشعار
قالب شعر : غزل
آدرس شعر : شرح و تفسیر غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی
1) ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالیست / حالِ هجران تو چه دانی که چه مشکل حالیست
2) مردم دیده ز لطف رخِ او در رخِ او / عکسِ خود دید گمان برد که مشکین خالیست
3) می چکد شیر هنوز از لبِ همچون شِکرش / گرچه در شیوه گری هر مزه اش قتالیست
4) ای که انگشت نمایی به کرم در همه شهر / وه که در کارِ غریبان عجبت اهمالیست
5) بعد از اینم نبود شائبه در جوهر فرد / که دهان تو در این نکته خوش استدلالیست
6) مژده دادند که بر ما گذری خواهی کرد / نیّتِ خیر مگردان که مبارک فالیست
7) کوهِ اندوهِ فراقت به چه حالت بکشد / حافظِ خسته که از ناله تنش چون نالیست
شرح و تفسیر غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی
ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالیست / حالِ هجران تو چه دانی که چه مشکل حالیست
جانان در این هفته از شهر رفت . لیکن این یک هفته به نظر من یک سال می آید . [ ماه ام = در اینجا به معنی جانان است / شد = در اینجا یعنی رفت ]
مردم دیده ز لطف رخِ او در رخِ او / عکسِ خود دید گمان برد که مشکین خالیست
مردمک چشم در اثر لطافت و ظرافتِ رخ جانان ، در رخِ او نظیر خود را دید و گمان برد که مشکین خالی است . یعنی مردمک چشم در روی چون آیینۀ جانان عکس خود را دید و گمان برد که آن عکس خالِ مشکین است . [ مردم دیده = مردمک چشم / لطف = در اینجا یعنی لطافت / رخ = گونه ، گاهی به معنی صورت به کار می رود ]
می چکد شیر هنوز از لبِ همچون شِکرش / گرچه در شیوه گری هر مزه اش قتالیست
از لب همچون شکر لذیذ آن جانان هنوز شیرِ مادر می چکد . اگر چه در شیوه گری و ناز هر مزه اش برای هلاک کردن عشاق یک قتال است . [ می چکد = قطره قطره می ریزد / هنوز = الان / شیوه = ناز ]
ای که انگشت نمایی به کرم در همه شهر / وه که در کارِ غریبان عجبت اهمالیست
ای جانانی که در همۀ شهر در کرم انگشت نمایی . یعنی به کرم مشهوری . واه که اهمال عجیبی در کارِ غریبان داری . حاصل اینکه نسبت به همه کس با احسان و لطف هستی اما نسبت به غریبان اهمال می ورزی . خواجه خود را از غربا می داند .
بعد از اینم نبود شائبه در جوهر فرد / که دهان تو در این نکته خوش استدلالیست
از این به بعد دیگر در وجود جوهر فرد شک نخواهم داشت . یعنی طبق عقیده متکلّمین عقیده دارم که جوهر فرد وجود دارد . زیرا دهان تو برای اثبات این نکته استدلال خوبی است . حاصل اینکه ، دهان تو برای اثبات وجودِ جوهرِ فرد دلیلی روشن است زیرا در کوچکی مانند جزء غیر قابل تجزیه می باشد . [ شائبه = شک / جوهر فرد = جزیی است غیر قابل تجزیه ، متکلّمین قائل به وجود جوهر فرد هستند و گویند تمام اشیاء از این اجزاء مترکبند . اما حکما به وجود جوهر فرد قائل نشده اند و گویند تمام اشیاء از هیولا و صورت ترکیب یافته اند . ]
مژده دادند که بر ما گذری خواهی کرد / نیّتِ خیر مگردان که مبارک فالیست
مژده دادند که از نزدِ ما گذر خواهی کرد یعنی عبور خواهی کرد . این خود یک نیّت خیر است . پس دیگر نیّت خیر را تغییر مده که فال مبارکی است . یعنی نیّت کرده ای که از نزدِ ما بگذری و این نیّت مبارکی است و آن را تغییر مده . [ مژده = نوید / گذر = عبور کردن / نیّت = قصد ]
کوهِ اندوهِ فراقت به چه حالت بکشد / حافظِ خسته که از ناله تنش چون نالیست
کوهِ غم هجرانِ تو را حافظ با چه فن و تدبیر بکشد که از ناله ، تنش مثل نال ضعیف گشته . یعنی کوهِ بارِ هجران را چگونه تحمل نماید که از دردِ عشق و محبت چون نال ضعیف و نحیف شده . [ ناله = گریه و زاری ]
دکلمه غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی
دکلمه غزل شماره 68 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح سودی بر حافظ – جلد اول – ترجمۀ عصمت ستارزاده – انتشارات نگاه
