شرح و تفسیر غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی در مرکز تخصصی شعر و عرفان دیدارجان
شرح و تفسیر غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی
شاعر : شمس الدین محمد حافظ شیرازی
کتاب : دیوان اشعار
قالب شعر : غزل
آدرس شعر : شرح و تفسیر غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی
1) ساقیا آمدن عید مبارک بادت / وان مواعید که کردی مَرَواد از یادت
2) برسان بندگیِ دختر رَز گو بدرآی / که دَم و همت ما کرد ز بند آزادت
3) درشگفتم که درین مدتِ ایامِ فراق / برگرفتی ز حریفان دل و دل میدادت
4) شادیِ مجلسیان در قدم و مقدمِ تست / جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت
5) شکرِ ایزد که ز تاراجِ خزان رخنه نیافت / بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت
6) چشمِ بد دور کز آن تفرقه ات باز آوَرد / طالعِ نامور و دولتِ مادر زادت
7) حافظ از دست مده دولت این کشتیِ نوح / ورنه طوفانِ حوادث بِبَرَد بنیادت
شرح و تفسیر غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی
ساقیا آمدن عید مبارک بادت / وان مواعید که کردی مَرَواد از یادت
ای ساقی آمدن عید مبارکت باشد و آن وعده ها که داده ای از خاطرت نرود . یعنی فراموش مکن . از فحوای کلام اینطور معلوم می شود که ساقی برای بعد از عید شریف وعدۀ عقد داده بوده است . بدین وسیله تذکر می دهد و یادآوری می کند که آن وعده را فراموش نکند . [ مواعید = جمع موعود به معنی چیزی که وعده داده شده ]
برسان بندگیِ دختر رَز گو بدرآی / که دَم و همت ما کرد ز بند آزادت
ای ساقی بندگی ما را خدمت دختر رز برسان و بگو که بیرون آی . یعنی اخنفاء را ترک کن که دَمِ همت ما تو را از غم آزاد کرد . حاصل کلام اینکه به مناسبت فرا رسیده ماه حرام شراب قدغن بوده اما حالا با فرا رسیدن عید همایونی نوشیدن آن مجاز است . حضرت خواجه این معنا را با کنایه تعبیر می فرمایند . [ بندگی = خدمت . رَز = درخت انگور است و دختر رَز کنایه از شراب است ]
درشگفتم که درین مدتِ ایامِ فراق / برگرفتی ز حریفان دل و دل میدادت
ای ساقی به دختر رز بگو در این مدت فراق که از حریفان دل برگرفتی . در تعجبم که این جدایی و رو گردانی را دلت هم قبول کرد . یعنی در مدت سه ماه که در حال اختفاء بوده به حریفان ، دیدار نشان نمی دادی . تعجب می کنم که چگونه دلت این را تحمل کرد . [ شگفت = تعجب . برگرفتی ز حریفان دل = از حریفان دل کندی . دل می دادت = دلت اجازه می داد ]
شادیِ مجلسیان در قدم و مقدمِ تست / جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت
شادی و سرور اهل مجلس ، ای دختر رز در قدوم مبارک توست . جای غم باشد هر آن دلی که تو را شاد نخواهد . یعنی غمگین باشد هر دلی که شادی و خندانی تو را نخواهد و اختفاء و زندانی بودنت را آرزو کند . [ مجلسیان = اهل مجلس . قدم = در لغت عربی پاشنه را گویند . مقدم = قدوم ]
شکرِ ایزد که ز تاراجِ خزان رخنه نیافت / بوستانِ سمن و سرو و گل و شمشادت
ای دختر رز ، شکر خدا که بوستان سمن و سرو و گل و شمشاد تو از بادِ خزان در امان بود . یعنی این حقارت به ذاتت تاثیر نکرد . [ باد خزان = مراد مدت اختفاء دختر رز . رخنه نیافت = یعنی در مدت اختفاء از محتسبان و مامورین دولت نقصان نیافت ]
چشمِ بد دور کز آن تفرقه ات باز آوُرد / طالعِ نامور و دولتِ مادر زادت
چشم بد از تو دور ای دختر رز ، که طالع نیک و دولت مادرزادت ، تو را از آن تفرقه و جدایی نجات داد . [ چشم بد دور = دعا است به دختر رز . بازآورد = اصطلاحاََ یعنی خاتمه داد . نامور = نامی و مشهور . دولت مادرزاد = دولتی که قبل از به دنیا آمدن برایش مقدر بوده است و یا دولتی که در شکم مادر مقدر بوده . ]
حافظ از دست مده دولتِ این کشتی نوح / ورنه طوفانِ حوادث بِبَرَد بنیادت
ای حافظ ، مصاحبت این کشتی نوح را از دست مده یعنی صحبت قدح را از دست مده . حاصل سخن این است که همنشینی باده نوشان را ترک مکن . واِلّا طوفان حوادث ، بنیاد وجودت را از بین می برد . یعنی از باده جدا مشو ، وگرنه تمام غم ها و هموم بلیّات روزگار ، بنیاد وجودت را تلف می کند . [ کشتی نوح = منظور قدحی است به شکل قایق که بعضی اشخاص آن را از نقره و بعضی از شاخ گاو و بعضی از چوب می سازند مثل ابدالان روم . طوفان = آب و بارندگی شدید که همه جا و همه چیز را پُر می کند و فرا می گیرد . حوادث = جمع حادثه به معنی نکبت . بنیاد وجود = مراد شاعر است ]
دکلمه غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی
دکلمه غزل شماره 18 دیوان حافظ شیرازی
به اتفاق تذکره نویسان لقب اصلی او شمس الدین است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست برمی آید :
به سوی جنت اعلی روان شد / فرید عهد ، شمس الدین محمد
نویسنده مقدمۀ دیوان حافظ او را «شمس الملة و الدین» یاد کرده و یکی از دیوانهای چاپی حافظ «شمس الدین والدنیا» نوشته ، بدیهی است که لقب او همان شمس الدین بوده و «ملت» و «دنیا» زائد است .
پس از وفات او اهلِ ذوق و عرفان وی را با القاب ذیل خوانده و ستوده اند .
بلبل شیراز ، لسان الغیب ، خواجۀ عرفان ، خواجه شیراز ، ترجمان الحقیقت ، کاشف الحقایق ، ترجمان الاسرار ، مجذوب سالک ، ترجمان السان و غیره . نام وی به اتفاق همه صاحبان تذکره ، محمد است و آن از بیت ذیل که از قطعه در تاریخ وفات اوست ، تایید می شود .
یگانه سعدی ثانی ، محمدِ حافظ / از این سراچه فانی به دارِ راحت رفت
تخلص خواجه ، حافظ است . و …
متن کامل زندگینامه شمس الدین محمد حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
ا
متن کامل معرفی جامع کتاب دیوان اشعار حافظ شیرازی را در مرکز تخصصی شعر و عرفان مطالعه نمایید.
منابع و مراجع :
- شرح سودی بر حافظ – جلد اول – ترجمۀ عصمت ستارزاده – انتشارات نگاه
