در آمدن سلیمان هر روز در مسجد اقصی جهت عبادت | شرح و تفسیر

نو گیاهی رُسته دیدی اندر او / پس بگفتی : نام و نفعِ خود بگو

سلیمان هر گیاهِ تازه ای که در آن مسجد می رویید . به آن گیاه می گفت : اسمِ خود را بگو و خاصیّتِ خود را شرح بده .

تو چه دارویی ؟ چه ای ؟ نامت چی است ؟ / تو زیانِ کی و ؟ نفعت بر کی است ؟

تو چه نوع دارویی هستی ؟ اصلاََ چیستی ؟ نامِ تو چیست ؟ برای چه کسانی مضرّی و برای چه کسانی نافعی ؟

پس بگفتی هر گیاهی فعل و نامِ / که من آن را جانم و ، این را حِمام

پس هر گیاهی نام و خاصیّتِ خود را می گفت و توضیح می داد که من برای فلان کس مایۀ حیات و نشاطم . امّا برای آن دیگری ، مایۀ مرگ و هلاک . [ حِمام = مرگ ]

من مرین را زهرم و ، او را شِکر / نامِ من اینست بر لوح ، از قدر

من برای این شخص زهرِ کُشنده ام و برای آن یکی شیرین و گوارا . نام من در لوحِ محفوظ فلان آمده است . یعنی خدا از ازل برای من این ذات و خاصیّت را مقدر کرده است . [ لوح محفوظ = شرح بیت 1064 دفتر اوّل ]

پس طبیبان از سلیمان ، ز آن گیا / عالِم و دانا شدندی ، مُقتدا

بدینسان طبیبان و حکیمان بوسیلۀ سلیمان به نام و خواصِ گیاهان پی بردند و دانا و آگاه گشتند و سرمشق دیگران شدند .

تا کُتُب های طبیبی ساختند / جسم را از رنج می پرداختند

تا اینکه طبیبان کتابهای طبّی تألیف کردند و بدین وسیله رنجِ بیماران را از جسمشان می زدودند . [ می پرداختند = رفع می کردند ، می زدودند ]

این نجوم و طبّ ، وَحیِ انبیاست / عقل و حس را سویِ بی سو ، رَه کجاست ؟

همین دانش نجوم و طب نیز از وحی پیامبران پدید آمده است . و اِلّا عقلِ جزوی و حواسِ آدمی چگونه ممکن است به عالَمِ لامکان و ماوراء الطبیعه راه پیدا کند .

عقلِ جزوی ، عقلِ استخراج نیست / جز پذیرایِ فن و محتاج نیست

عقلِ جزوی در حدّی نیست که بتوان بدان وسیله چیزی کشف کرد . بلکه عقلِ جزوی تنها می تواند فنّی را یاد بگیرد و او محتاجِ تعلیم است . [ یعنی عقلِ جزوی مبتکر و مُبدِع نیست و نمی تواند معارفِ باطنی را از حجابِ ایهام بیرون آورد . چنانکه ابن عربی تصریح می کند عقل هم مانندِ قوا و حواس ، محدود است و از حد و مرتبه ای تجاوز نمی کند . ولی این محدودیت در قوّۀ فکر و نظر است نه در صفتِ پذیرش و قبول . زیرا استعدادِ قبولِ آن حدّی ندارد ( محیی الدین بن عربی ، ص 159 ) ]

قابلِ تعلیم و فهم است این خِرَد / لیک صاحب وحی تعلیمش دهد

گر چه عقلِ جزوی استعداد و قابلیّتِ یادگیری دارد . امّا محتاجِ اینست که اصحابِ وحی به او تعلیم دهند .

جمله حِرفت ها یقین از وحی بود / اوّلِ او ، لیک عقل آن را فزود

یقیناََ همۀ فنون از وحیِ الهی سرچشمه گرفته است . امّا عقل چیزهایی بر آن افزوده است .

هیچ حِرفت را ، ببین کین عقلِ ما / تانَد او آموختن بی اوستا ؟

ببین آیا عقلِ ما می تواند حرفه و فنّی را بدون استاد یاد بگیرد ؟ مسلماََ نمی تواند زیرا آدمی ، این کارها را باید نزدِ استاد فرا گیرد .

گر چه اندر مکر موی اِشکاف بُد / هیچ پیشه رام ، بی اوستا نشد

گر چه این عقلِ جزوی در چاره یابی و تدبیر ، دقیق و موشکاف است . امّا هیچ حرفه و فنّی نمی توان بدونِ استاد فرا گرفت .

دانشِ پیشه از این عقل ار بُدی / پیشه یی ، بی اوستا حاصل شدی

اگر دانش هر فن و حرفه ای از این عقل پدید می آمد . در آن صورت بدون استاد هم امکان داشت آن فن را فراگرفت . [ مولانا در ابیات اخیر بیان کرد که هر نوع شناخت و معرفتی که انسان کسب می کند زاییدۀ وحی است . امّا وحی انواع و مراتبی دارد که قرآن کریم بدان تصریح کرده ادست و عالی ترین مرتبۀ آن به انبیایِ عِظام تعلّق دارد ( شرح بیت 1461 دفتر اوّل ) . از آنجا که مرتبه ای از وحی به جانوران تعلّق دارد . مولانا حکایت بعد ( بخش بعد ) را در بیان این موضوع می آورد و نشان می دهد که خداوند ، نمودهای طبیعی را نیز وسیله ای برای شناخت و معرفت آدمی قرار داده است . چنانکه قابیل در زمانی که فنِّ گور کنی و تدفینِ اموات در جهان پدید نیامده بود . آن را از یک کلاغ آموخت . ]

شرح و تفسیر بخش قبل                    شرح و تفسیر بخش بعد