تشبیه آن غافلی که عمر ضایع کند و وقت مرگ توبه | شرح و تفسیر

روز عاشورا همه اهلِ حَلَب / بابِ اَنطاکیه اندر تا به شب

در روزِ عاشورا همۀ مردمِ حلب از صبح تا شب در دروازۀ اَنطاکیه جمع می شوند . [ حَلَب = شهری است در سوریه / اَنطاکیه = شهری باستانی در ترکیه فعلی که سابقاََ مقرِّ سلوکیان بوده است و در ساحل رود «اُرُنت» یا نهرالعاصی قرار دارد . ]

گِرد آید مرد و زن جمعی عظیم / ماتمِ آن خاندان دارد مقیم

جمع انبوهی از مرد و زن در دروازۀ اَنطاکیه جمع می شوند و عزای خاندان پیامبر (ص) را بر پا می دارند .

ناله و نوحه کنند اندر بُکا / شیعه ، عاشورا برای کربلا

شیعیان در روز عاشورا برای بزرگداشت واقعۀ کربلا شیون و ناله سر می دهند و می گریند . [ بُکا = گریه ]

بشمرند آن ظلم ها و امتحان / کز یزید و شمر دید آن خاندان

آن ستم ها و رنج هایی که خاندان پیامبر (ص) از یزید و شمر دیده اند بر زبان می آورند .

نعره هاشان می رود در وَیل و وَشت / پُر همی گردد همه صحرا و دشت

نعره های آنان با فریاد وای وای و نوحه و فغان درمی آمیزد و دشت و صحرا از بانگ و حَنینِ آنان پُر می شود . [ وَشت = معانی مختلف دارد از جمله خوب ، خوش رقص ، صفیر و سُوت که با این بیت مناسب است . ]

یک غریبی شاعری از رَه رسید / روزِ عاشورا و آن افغان شنید

روز عاشورا شاعری غریب از راه رسید و آن شیون و فغان را شنید .

شهر را بگذاشت و آن سو رای کرد / قصدِ جُست و جویِ آن هَیهای کرد

شهر را رها کرد . یعنی داخل شهر نشد . بلکه به جانب دروازۀ اَنطاکیه رفت تا سبب آن غوغا و هیاهو را پُرس و جُو کند .

پُرس پُرسان می شد اندر اِفتقاد / چیست این غم ؟ بر که این ماتم فتاد ؟

پُرسان پُرسان می رفت که : برای چه کسی چنین عزایی بر پا شده است . [ اِفتقاد = جستجو ]

این رئیسِ زفت باشد که بمُرد / این چنین مجمع نباشد کارِ خُرد

این کسی که مُرده است باید شخصیّت والایی باشد . چون چنین اجتماعی کار کوچکی نیست .

نامِ او و القابِ او شرحم دهید / که غریبم من ، شما اهلِ دِه اید

نام و لقب او را برایم توضیح دهید . زیرا من غریبم و شما اهلِ این دِه و دیار هستید .

چیست نام و پیشه و اوصافِ او ؟ / تا بگویم مرثیه ز الطافِ او

نام و کار و صفات و خصوصیات او چیست ؟ آنها را به من بگویید تا در فضائل او مرثیه ای بسرایم .

مرثیه سازم که مردِ شاعرم / تا از اینجا برگ و لالَنگی برم

مرثیه می سرایم . زیرا مردی شاعر هستم . تا از این مجلس سوگواری رزق و نصیبی بَرَم . [ لالَنگ = زلّه ، طعامی که گدایان و فرودستان از مجلسی برگیرند و ببرند ]

آن یکی گفتش که هَی دیوانه ای ؟ / تو نه یی شیعه ، عَدوِّ خانه یی ؟

یکی از آن جماعت به شاعر گفت : آهای مردک ، مگر عقل از سرت پریده است ؟ تو شیعه نیستی یا از دشمنان آلِ پیامبری ؟

روزِ عاشورا نمی دانی که هست ؟ / ماتمِ جانی که از قرنی بِه است ؟

مگر نمی دانی که روز عاشورا روزِ عزای جانی است که به تنهایی از مردمِ یک قرن برتر و بهتر است ؟

پیشِ مؤمن کی بُوَد این غصّه ، خوار ؟ / قدرِ عشقِ گوش ، عشقِ گوشوار

مگر ممکن است که این اندوه در نظر مؤمن ، حقیر و خوار باشد ؟ عشق گوشواره به اندازه عشق گوش است . یعنی همانطور که انسان گوش را دوست دارد . گوشواره را نیز دوست دارد . [ «گوش» در اینجا کنایه از پیامبر (ص) و «گوشواره» کنایه از امام حسین (ع) است . یعنی هر کس پیامبر (ص) را دوست دارد . باید امام حسین (ع) را نیز دوست داشته باشد . چرا که حسین بن علی (ع) نواده و جگر گوشۀ پیامبر (ص) است . مصراع دوم تداعی می کند ضرب المثل « گوشواره عزیز است ، گوش عزیزتر » ( امثال و حکم ، ج 3 ، ص 1333 ) ]

پیشِ مؤمن ماتمِ آن پاک روح / شُهره تر باشد ز صد طوفانِ نوح

عزاداری برای آن روحِ پاک در نظر مؤمن از صد طوفانِ نوح نیز مشهورتر است .

شرح و تفسیر بخش قبل                     شرح و تفسیر بخش بعد